Chuỗi liên kết sản xuất sợi gai: Chìa khóa mở lối thoát nghèo cho đồng bào dân tộc Sơn La

Câu chuyện thành công ấy là minh chứng sống động cho hiệu quả từ mô hình liên kết doanh nghiệp – nông dân – HTX trong sản xuất nông nghiệp bền vững.

Bén rễ nơi núi cao

Năm 2017, Công ty Cổ phần Đầu tư phát triển sản xuất và Xuất nhập khẩu An Phước – Tập đoàn An Phước (trụ sở tại Thanh Hóa) đã phối hợp với chính quyền tỉnh Sơn La triển khai trồng thử nghiệm cây gai xanh tại các xã Lóng Luông, Chiềng Yên, Hua Păng (huyện Mộc Châu và Vân Hồ). Loại cây này vốn được biết đến là nguyên liệu chính để sản xuất sợi dệt chất lượng cao, trong khi khả năng thích nghi với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng vùng núi lại rất tốt.

Gai xanh trở thành loại cây thoát nghèo của bà con dân tộc Sơn La (Ảnh: Đan Tâm)

Sau những vụ đầu tiên cho năng suất ổn định, bà con bắt đầu tin tưởng loại cây "lạ mà quen" này. Đặc biệt, nhờ có sự bao tiêu sản phẩm từ doanh nghiệp, cùng sự hỗ trợ kỹ thuật từ địa phương, mô hình trồng gai xanh nhanh chóng lan rộng. Từ vài chục hộ dân ban đầu, đến nay, toàn tỉnh Sơn La đã có gần 1.500 hộ nông dân tham gia trồng cây gai xanh, tập trung tại các huyện: Vân Hồ, Mộc Châu, Mai Sơn, Bắc Yên...

Anh Mùa A Páo, người Mông ở xã Lóng Luông (huyện Vân Hồ), từng chỉ trồng ngô, sắn trên đất dốc quanh năm bạc màu. Năm 2019, anh được HTX Gai xanh Vân Hồ vận động trồng thử 0,5 ha gai xanh. Nhận thấy hiệu quả rõ rệt – năng suất 25–30 tấn/ha/năm, thu nhập ổn định quanh năm – anh mạnh dạn mở rộng diện tích lên 2 ha.

“Cây gai không chỉ dễ trồng, ít sâu bệnh mà còn có thể thu hoạch nhiều lần trong năm. Doanh nghiệp bao tiêu hết sản lượng nên không lo đầu ra. Nhờ cây gai, tôi đã xây được nhà mới, mua xe máy cho con đi học,” – anh Páo hồ hởi chia sẻ.

Bà con Sơn La đổi đời từ cây gai xanh (Ảnh: Báo Phụ nữ Việt Nam)

Không riêng gì gia đình anh Páo, hàng trăm hộ đồng bào dân tộc thiểu số Mông, Thái, Dao... ở các xã Chiềng Hắc, Phiêng Cằm, Chiềng Sung... cũng đã có cuộc sống đổi thay rõ rệt nhờ chuyển đổi sang trồng gai xanh. Nhiều hộ thu nhập từ 80–120 triệu đồng mỗi năm – mức thu nhập đáng mơ ước ở vùng cao.

Chuỗi liên kết: Chìa khóa mở cánh cửa làm giàu

Thành công của cây gai xanh tại Sơn La không đơn thuần đến từ tiềm năng cây trồng, mà là kết quả của một chuỗi giá trị được xây dựng bài bản. Trong đó, doanh nghiệp đóng vai trò hạt nhân liên kết.

Hiện, Công ty CP An Phước đã ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm lâu dài với các hộ dân và HTX trồng gai xanh tại Sơn La. Không chỉ cam kết giá thu mua ổn định, An Phước còn đầu tư xây dựng Nhà máy Sơ chế nguyên liệu tại xã Phiêng Cằm (Mai Sơn), với công suất 3.000 tấn sợi/năm, tạo thêm công ăn việc làm tại chỗ cho hàng trăm lao động địa phương.

Bà Đinh Thị Tình – Giám đốc HTX Gai xanh Vân Hồ, cho biết: “HTX là cầu nối giữa nông dân và doanh nghiệp. Chúng tôi tổ chức tập huấn kỹ thuật, kiểm soát chất lượng đầu vào và đầu ra, điều phối sản lượng thu mua theo yêu cầu của nhà máy. Từ vài chục hộ ban đầu, đến nay HTX đã có hơn 150 hộ thành viên với gần 200 ha cây gai.”

Không chỉ giúp người dân vùng cao thoát nghèo, cây gai xanh còn đang mở ra một hướng đi mới cho ngành công nghiệp dệt may Việt Nam theo xu hướng “xanh hóa” nguyên liệu. Sợi gai An Phước hiện đã xuất khẩu sang nhiều thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu...

Hiện mỗi năm, Công ty CP An Phước thu mua hàng nghìn tấn gai xanh từ Sơn La để phục vụ sản xuất sợi. Ưu điểm vượt trội của sợi gai là độ bền cao, khả năng kháng khuẩn, thân thiện môi trường – phù hợp với tiêu chí phát triển bền vững của ngành dệt may toàn cầu. Trong tương lai, An Phước kỳ vọng mở rộng vùng nguyên liệu lên hơn 2.000 ha tại Sơn La, phát triển thêm các nhà máy sơ chế và sản xuất sợi, hình thành trung tâm chế biến nguyên liệu dệt từ gai lớn nhất khu vực Tây Bắc.

Cây gai xanh bén rễ núi đồi Tây Bắc (Ảnh minh hoạ)

Hướng đến một vùng nguyên liệu bền vững

Nhận thấy hiệu quả kinh tế rõ rệt, UBND tỉnh Sơn La đã đưa cây gai xanh vào danh mục cây trồng chủ lực, khuyến khích các địa phương mở rộng diện tích và thu hút doanh nghiệp đầu tư chế biến. Các sở, ngành liên quan cũng đang xây dựng cơ chế hỗ trợ vốn vay, đào tạo kỹ thuật, bảo hiểm cây trồng... nhằm khuyến khích người dân yên tâm sản xuất.

Tại cuộc họp giữa UBND tỉnh Sơn La với với Công ty cổ phần nông nghiệp An Phước - Viramie, bàn giải pháp phát triển vùng nguyên liệu trồng cây gai xanh trên địa bàn tỉnh, ông Nguyễn Thành Công – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La khẳng định, tỉnh Sơn La sẽ tiếp tục ủng hộ chủ trương phát triển cây gai xanh trên địa bàn tỉnh, với mong muốn tạo ổn định thu nhập cho người dân.

UBND tỉnh cũng giao các sở, ngành liên quan tham mưu cho UBND tỉnh chỉ đạo triển khai thực hiện. Trong đó, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chịu trách nhiệm về lựa chọn giống và quy trình sản xuất. Công ty cổ phần nông nghiệp An Phước - Viramie đề xuất phương án chi tiết phát triển cây gai trên địa bàn tỉnh trong năm 2024 và các năm tiếp theo; xây dựng bộ tiêu chí của doanh nghiệp trong thu mua, chế biến và tiêu chuẩn sản phẩm.

Chặng đường 8 năm kể từ ngày cây gai xanh đầu tiên được trồng trên đất Vân Hồ là minh chứng cho một mô hình nông nghiệp thành công – nơi doanh nghiệp không chỉ là người mua hàng mà còn là đối tác đồng hành cùng nông dân kiến tạo sinh kế bền vững.