Đưa sản vật miền núi ra thị trường

Từ những triền núi rì rào gió Thanh Hóa đến những sườn đồi rực nắng Quảng Trị, một làn sóng âm thầm nhưng đầy sức sống đang lan tỏa, thương mại hóa sản phẩm đặc trưng miền núi. Không ồn ào, không hào nhoáng, quá trình ấy diễn ra trong từng vườn quýt, từng ruộng dong, từng mẻ mật ong, từng gian hàng nhỏ nơi chợ huyện, từng ánh mắt hy vọng của đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi trông chờ vào phiên chợ cuối tuần hay một hợp đồng mới. Những sản phẩm vốn quen thuộc với bà con bản địa đang từng bước vượt núi, tìm đường ra thị trường rộng lớn hơn, mang theo cả niềm tự hào và khát vọng đổi đời.

Tại Thanh Hóa, miền đất có địa hình đa dạng với nhiều dãy núi lớn, vùng trung du và bán sơn địa trải rộng, sản xuất nông nghiệp ở miền núi đã định hình nhiều sản phẩm mang tính đặc trưng, trở thành thế mạnh của từng địa phương. Những sản phẩm như tinh dầu quế, ống hút tre ở Thường Xuân; muối mắc khẻn Mường Đeng, mật ong rừng Chí Linh Sơn ở Lang Chánh; cam Vân Du, cam Vy Giang của Thạch Thành hay miến dong Đồi Ao, rượu nếp thơm Sơn Thành, mật ong hương rừng Đất Cẩm của Cẩm Thủy;… đều là những ví dụ điển hình cho nỗ lực biến tài nguyên bản địa thành hàng hóa có giá trị.

Nhiều huyện như Ngọc Lặc, Mường Lát, Quan Hóa, Quan Sơn không chỉ có sản phẩm nông nghiệp mà còn phát triển các mặt hàng đặc sản như gạo nếp hạt cau Thạch Lập, bột sắn dây Hương Quê, thịt trâu gác bếp, măng khô, thịt bò sấy hay chè tán ma. Toàn khu vực miền núi của tỉnh đã hình thành được những vùng sản xuất hàng hóa với chất lượng cao, từ đó tạo điều kiện để các sản phẩm có chỗ đứng vững chắc trong chuỗi phân phối hiện đại.

Sản phẩm đặc trưng miền núi Thanh Hóa được bày bán, giới thiệu tại các hội chợ. Ảnh: Tùng Lâm

Theo Sở Công Thương Thanh Hóa, hệ thống thương mại ở khu vực miền núi của tỉnh cũng đã có bước tiến rõ nét. Với 95 chợ, 8 siêu thị và nhiều cửa hàng thương mại, cửa hàng tiện lợi, siêu thị mini, mạng lưới phân phối từng bước bao phủ cả khu vực. Giao thông thuận lợi với các tuyến quốc lộ và trục đường Hồ Chí Minh đi qua, kết nối với Cảng hàng không Thọ Xuân đã mở ra nhiều cơ hội cho các sản phẩm đặc trưng của miền núi đi xa hơn. Từ những tuyến đường này, hàng hóa địa phương có thể tiếp cận nhanh với các trung tâm tiêu dùng lớn, giảm thiểu chi phí vận chuyển, nâng cao tính cạnh tranh.

Bên cạnh hạ tầng, những năm gần đây, các chương trình xúc tiến thương mại, hội nghị kết nối cung cầu, hội chợ quảng bá sản phẩm đã được triển khai mạnh mẽ. Các sản phẩm đặc sản của miền núi không chỉ được trưng bày, giới thiệu mà còn bước vào hệ thống phân phối chính quy như siêu thị: Co.op Mart, The City, Winmart, Go và sắp tới là Aeon Mall Thanh Hóa. Từ đó, nhiều hợp đồng bao tiêu dài hạn đã được ký kết giữa doanh nghiệp, siêu thị và hợp tác xã, góp phần ổn định sản xuất, đảm bảo đầu ra cho sản phẩm ngay từ đầu mùa vụ.

Nỗ lực của địa phương còn thể hiện rõ trong việc ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất. Từ hướng dẫn quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, HACCP, đến chuẩn hóa truy xuất nguồn gốc, từng sản phẩm đang dần đáp ứng được yêu cầu khắt khe của thị trường. Không còn là những sản phẩm mang tính “đặc sản làng chợ”, hàng hóa từ miền núi Thanh Hóa đã mang hình hài mới: bao bì bắt mắt, thông tin truy xuất rõ ràng, đủ tiêu chuẩn để vươn ra thị trường trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, không thể phủ nhận vẫn còn nhiều khó khăn tồn tại: Liên kết sản xuất còn nhỏ lẻ, thiếu bền vững; thông tin thị trường chưa đầy đủ, sản xuất vẫn mang tính tự phát; các cơ sở chưa gắn kết được với doanh nghiệp trong chuỗi giá trị dài hạn; năng lực vận chuyển, bảo quản sau thu hoạch còn hạn chế, khiến chất lượng sản phẩm suy giảm khi đưa ra thị trường… Những yếu tố này chính là rào cản khiến sản phẩm phong phú của miền núi Thanh Hóa chưa phát triển xứng với tiềm năng.

Vai trò dẫn dắt của ngành Công Thương

Câu chuyện của tỉnh Quảng Trị cũng cho thấy hành trình thương mại hóa sản phẩm miền núi không hề đơn giản, nhưng hoàn toàn khả thi nếu có cách làm phù hợp. Là địa phương có nhiều đồng bào dân tộc sinh sống tại các huyện miền núi như Hướng Hóa, Đakrông, tỉnh đã có chiến lược rõ ràng trong việc phát triển nông sản gắn với bản sắc văn hóa địa phương.

Các sản phẩm đặc trưng miền núi Quảng Trị được trưng bày tại Hợp tác xã Du lịch Nông nghiệp Việt Nam - Khe Sanh để quảng bá, tìm kiếm thị trường. Ảnh: Quang Hải

Tại Hướng Hóa, những năm gần đây, các sản phẩm như: Cà phê Bốn Phương, rượu chuối mật mốc, chuối sấy dẻo, trà bí đao Khánh Vân được chú trọng phát triển theo hướng hàng hóa chất lượng cao. Hay ở huyện Đakrông, một mô hình mang tính cộng đồng cao đã hình thành là tổ hợp tác dệt may “Hồn thổ cẩm” của nữ thanh niên xã A Bung. Sau hơn một năm hoạt động, các sản phẩm dệt thổ cẩm đã có đơn hàng đầu tiên. Từ một nghề truyền thống có nguy cơ mai một, nay lại trở thành hướng đi kinh tế bền vững, thể hiện tinh thần gìn giữ văn hóa gắn với phát triển sinh kế.

Một điểm nhấn quan trọng của tỉnh là mô hình thương mại hai chiều tại thị trấn Krông Klang. Đây là nơi vừa bán hàng hóa thiết yếu phục vụ người dân, vừa là điểm thu mua các sản phẩm đặc trưng như chuối Hướng Hóa, tiêu, ớt, măng, gà, cá mát, rượu Ba Nang, cà phê... Các sản phẩm được trưng bày như trong cửa hàng tiện ích hiện đại, giúp nâng cao hình ảnh và giá trị sản phẩm. Theo đánh giá của Sở Công thương Quảng Trị, mô hình này còn hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã xây dựng thương hiệu, kết nối tiêu thụ, mở rộng mạng lưới phân phối ra ngoài tỉnh và từng bước hướng đến xuất khẩu.

Không chỉ sản xuất và phân phối, tỉnh Quảng Trị còn đẩy mạnh quảng bá thông qua mô hình du lịch kết hợp nông sản. Hợp tác xã Du lịch Nông nghiệp Việt Nam - Khe Sanh đã tiên phong trong hoạt động này. Từ việc tổ chức các tour trải nghiệm cà phê đến xây dựng sàn thương mại điện tử Elocal, đơn vị đã kết nối các sản phẩm đặc trưng không chỉ của Quảng Trị mà của cả nước, tạo ra kênh tiêu thụ mới, trực tiếp, minh bạch và hiệu quả cho nông sản miền núi.

Tổ hợp tác dệt may “Hồn thổ cẩm” của nữ thanh niên xã A Bung bước đầu cho thấy hiệu quả. Ảnh: Quang Hải

Nhìn từ thực tiễn hai địa phương Thanh Hóa và Quảng Trị, có thể thấy rằng, hành trình thương mại hóa sản phẩm đặc trưng ở miền núi đang từng bước được hiện thực hóa với sự vào cuộc đồng bộ của nhiều chủ thể. Trong đó, vai trò dẫn dắt của ngành Công Thương là yếu tố then chốt giúp định hướng, mở rộng, kết nối và tạo dựng thị trường.

Bộ Công Thương đã và đang triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ thương mại hóa sản phẩm từ miền núi, vùng sâu, vùng xa. Từ việc tổ chức các hội nghị kết nối cung cầu, hội chợ quảng bá sản phẩm đến hướng dẫn xây dựng mô hình thí điểm gắn thương mại với du lịch, văn hóa. Các chương trình được thiết kế để phù hợp với từng vùng, từng loại sản phẩm, giúp địa phương có công cụ cụ thể để tổ chức thực hiện.

Không chỉ lồng ghép các chương trình xúc tiến thương mại, Bộ Công Thương còn định hướng xây dựng chuỗi cung ứng khép kín, từ sản xuất, bảo quản, chế biến đến phân phối. Những mô hình này nếu được nhân rộng sẽ góp phần làm thay đổi cách thức tổ chức sản xuất của người dân miền núi, giúp họ chủ động hơn, linh hoạt hơn trong việc tiếp cận thị trường.