Xuất khẩu điều 'tăng tốc' hướng tới mức kỷ lục 4,5 tỷ USD

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, giá trị xuất khẩu điều của Việt Nam trong 10 tháng đầu năm 2024 đã đạt một con số ấn tượng, tương đương với tổng kim ngạch xuất khẩu cả năm 2023. Điều này một lần nữa khẳng định vị thế số một của Việt Nam trên bản đồ xuất khẩu hạt điều nhân chế biến toàn cầu trong gần hai thập kỷ qua.

Giá trị tăng, vị thế vững chắc

Giá hạt điều xuất khẩu bình quân trong 10 tháng đầu năm 2024 ước đạt 5.867 USD/tấn, tăng 2,9% so với cùng kỳ năm trước. Sự tăng trưởng này không chỉ phản ánh nhu cầu ngày càng cao của thị trường thế giới đối với sản phẩm hạt điều chất lượng của Việt Nam mà còn cho thấy những nỗ lực không ngừng của các doanh nghiệp trong việc nâng cao chất lượng và đa dạng hóa sản phẩm.

Trong 10 tháng năm 2024, giá trị xuất khẩu hạt điều tăng ở cả 15 thị trường chính, trong đó tăng mạnh nhất tại thị trường Tiểu vương quốc Arập Thống Nhất với mức tăng 58,3% và tăng thấp nhất ở thị trường Nhật Bản với mức tăng 1,1%.

Các doanh nghiệp xuất khẩu đã không ngừng nâng cao chất lượng hạt điều, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế. Ảnh: Hiệp hội Điều Việt Nam

Với vị thế là một cường quốc xuất khẩu hạt điều, Việt Nam không chỉ cung cấp một lượng lớn hạt điều cho thị trường thế giới mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc định hình giá cả và xu hướng tiêu dùng. Tiếng nói của Việt Nam ngày càng được lắng nghe trong các cuộc họp bàn quốc tế về hạt điều, góp phần nâng cao vị thế của ngành hàng này trên trường quốc tế.

Hiện nay, hạt điều nhân của Việt Nam đã có mặt trên các kệ hàng của hơn 90 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Kim ngạch xuất khẩu tăng trưởng đều qua các năm là minh chứng rõ ràng cho sức hấp dẫn của sản phẩm này đối với người tiêu dùng toàn cầu.

Thành công của ngành điều Việt Nam là kết quả của nhiều yếu tố, trong đó các doanh nghiệp xuất khẩu đã không ngừng nâng cao chất lượng hạt điều, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế, liên tục nghiên cứu và phát triển các sản phẩm hạt điều mới, đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng.

Bên cạnh những thành công đã đạt được, ngành điều Việt Nam cũng đang đối mặt với một số thách thức như biến đổi khí hậu, cạnh tranh từ các nước khác và sự biến động của giá cả nguyên liệu. Để duy trì và phát triển vị thế của mình, ngành điều Việt Nam cần tiếp tục đổi mới, nâng cao năng lực cạnh tranh và thích ứng với những thay đổi của thị trường.

‘Bài toán’ nguồn nguyên liệu

Mặc dù Việt Nam đã khẳng định vị thế số một thế giới về xuất khẩu hạt điều trong nhiều năm qua, nhưng ngành hàng này lại đang đối mặt với một thực tế đáng báo động: sự phụ thuộc quá lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu.

Theo số liệu thống kê, khoảng 90% nguyên liệu phục vụ sản xuất điều của Việt Nam hiện nay được nhập khẩu từ các nước châu Phi và Campuchia. Việc phải chi hàng tỷ USD mỗi năm để nhập khẩu hạt điều thô đã đặt ra nhiều thách thức cho ngành điều Việt Nam. Nguyên nhân chính của tình trạng này là do các doanh nghiệp chế biến điều trong nước chưa chủ động được nguồn nguyên liệu. Sản lượng hạt điều thô trong nước không đủ đáp ứng nhu cầu sản xuất, khiến các doanh nghiệp buộc phải tìm đến nguồn cung từ nước ngoài.

Việc nhập khẩu quá nhiều hạt điều thô đã gây ra nhiều hệ lụy, sự phụ thuộc vào nguồn cung từ nước ngoài khiến giá cả hạt điều thô biến động mạnh, gây khó khăn cho các doanh nghiệp khi lập kế hoạch sản xuất kinh doanh. Việc tồn kho lớn lượng hạt điều thô nhập khẩu trong thời gian dài dẫn đến giảm chất lượng, ảnh hưởng đến uy tín của hạt điều Việt Nam trên thị trường quốc tế. Tình trạng nhập khẩu quá mức đã tạo điều kiện cho các hoạt động gian lận thương mại, gây thất thu ngân sách nhà nước. Ngoài ra, việc nhập khẩu quá nhiều hạt điều thô khiến nông dân trồng điều trong nước khó tiêu thụ sản phẩm, dẫn đến tình trạng chặt bỏ cây điều để chuyển sang trồng cây khác.

Năm 2021 đánh dấu một bước ngoặt đáng lo ngại khi lần đầu tiên ngành điều Việt Nam ghi nhận tình trạng thâm hụt thương mại. Mặc dù kim ngạch xuất khẩu đạt mức cao nhất từ trước đến nay, nhưng lượng hạt điều thô nhập khẩu khổng lồ đã khiến chi phí nhập khẩu vượt xa giá trị xuất khẩu. Điều này dẫn đến tình trạng tồn kho lớn, chất lượng hạt điều giảm sút, và gây ra những khó khăn nghiêm trọng cho các doanh nghiệp. Nguyên nhân chính của cuộc khủng hoảng này được cho là do việc quản lý nhập khẩu chưa chặt chẽ, dẫn đến tình trạng gian lận thương mại. Nhiều lô hàng hạt điều nhập khẩu không đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng, gây ảnh hưởng đến uy tín của sản phẩm Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Hậu quả của việc nhập khẩu quá mức còn thể hiện rõ nét trong năm 2022, khi kim ngạch xuất khẩu giảm so với năm trước. Các doanh nghiệp buộc phải tái chế lại hàng tồn kho, dẫn đến chi phí sản xuất tăng cao và chất lượng sản phẩm giảm sút. Điều này khiến giá thành hạt điều tăng cao, nhưng khả năng cạnh tranh trên thị trường lại giảm.

Mặc dù tình hình đã có phần cải thiện trong nửa cuối năm 2023, khi ngành điều đạt được xuất siêu, nhưng những hệ lụy của cuộc khủng hoảng vẫn còn dai dẳng. Các doanh nghiệp cần phải đối mặt với những thách thức lớn để phục hồi và phát triển bền vững.

Việt Nam, từ lâu đã được biết đến là quốc gia dẫn đầu trong chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị điều toàn cầu. Tuy nhiên, theo Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas), vị thế này đang đứng trước nguy cơ bị lung lay nghiêm trọng. Nguyên nhân chính đe dọa ngành điều Việt Nam đến từ việc các doanh nghiệp chế biến điều xuất khẩu, chủ yếu là các nhà máy FDI, đang có xu hướng chặn dần nguồn nguyên liệu hạt điều thô của các nhà máy trong nước. Điều này được cho là hậu quả của việc Việt Nam cho phép nhập khẩu điều nhân mà không có những biện pháp bảo vệ thích hợp cho ngành chế biến trong nước. Do đó, doanh nghiệp điều Việt Nam cần đẩy mạnh chế biến sâu để nâng dần tỷ trọng trong chuỗi giá trị ngành điều thế giới. Cùng với đó, xây dựng được vùng nguyên liệu, bởi không có nguồn nguyên liệu ổn định, ngành hàng rất khó để phát triển bền vững.