Di sản nghệ thuật từ đôi bàn tay của phụ nữ Xạ Phang

Từ những con đường uốn lượn vào bản Thèn Pả, xã Na Sang, tỉnh Điện Biên, bất cứ ai cũng dễ dàng nhận ra nét trầm mặc nhưng sống động qua từng nếp nhà, nếp sinh hoạt của đồng bào người Hoa (Xạ Phang) sinh sống lâu đời tại vùng cao này. Sự đặc biệt khiến du khách dễ bị cuốn hút bởi nơi đây không chỉ là phong tục, kiến trúc những ngôi nhà cổ mà còn là những đôi giày thêu truyền thống tại làng nghề đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Theo anh Sần Seo Sẻng, Bí thư Chi bộ thôn Thèn Pả, nghề làm giày đã gắn bó với mỗi gia đình ở đây từ hàng trăm năm qua. “Hộ nào trong bản cũng làm để phục vụ gia đình. Làm giày rất cầu kỳ, mất hơn một tháng mới xong một đôi, phải trải qua nhiều quy trình từ làm đế, làm thân đến thêu hoa văn trang trí nhưng bất kỳ người phụ nữ nào cũng bền bỉ duy trì nghề truyền thống đầy kỳ công này”, anh chia sẻ.

Mỗi đôi giày là một “bức tranh” được tạo nên từ đôi bàn tay khéo léo, sức sáng tạo hoa văn của người phụ nữ Xạ Phang. Xưa kia, bản chưa có điện, phải ngồi thêu dưới ánh đèn dầu nhưng còn nhiều gia đình vẫn kiên trì giữ lấy nghề. Nay, nghề vẫn luôn được duy trì vào những lúc nông nhàn, như một phần không thể thiếu của đời sống văn hóa.

Đối với phụ nữ Xạ Phang, việc thêu giày không dừng lại ở tính thẩm mỹ. Mỗi người thợ như một nghệ nhân kể câu chuyện riêng trong từng hoạ tiết. Chị Lò Seo Phấn, 31 tuổi, bắt đầu học thêu từ năm 12 tuổi và phải mất tới 4 năm mới có thể thêu đẹp. Chị chia sẻ: “Để học thành thạo thì học cả đời. Mỗi lần thêu lại sáng tạo ra hoa văn khác nhau nhưng đó là niềm vui để có thể giữ gìn nghề truyền thống như một nét đẹp văn hóa của dân tộc. Chúng tôi mong muốn mỗi sản phẩm của mình được quảng bá rộng rãi, được nhiều người dân và du khách biết đến, trở thành một cơ hội, một sinh kế của đồng bào dân tộc”.

Do tốn nhiều công sức, thời gian và hoa văn độc đáo nên giá một đôi giày thường dao động từ 2–3 triệu đồng. Nhiều đoàn du lịch trong và ngoài nước tới bản đều đặc biệt yêu thích, sẵn sàng mua về làm quà. Mặc dù vậy, nghề thêu giày tại Thèn Pả mới chỉ sản xuất nhỏ lẻ, chưa hình thành hợp tác xã. Khả năng tiếp cận thị trường còn hạn chế, phụ thuộc chủ yếu vào khách du lịch tự tìm đến. Chính vì vậy, phụ nữ nơi đây rất mong nghề được quảng bá rộng rãi hơn, có đầu ra ổn định để tạo sinh kế lâu dài.

Mở hướng giao thương từ du lịch làng nghề

Hiện, cơ hội phát triển nghề làm giày Xạ Phang đang mở ra khi xã Na Sang xây dựng mục tiêu phát triển du lịch cộng đồng gắn với làng nghề. Chủ tịch UBND xã Na Sang, ông Trần Hồng Quân cho biết: “Trong lộ trình xây dựng nông thôn mới, xã định hướng phát triển nông – lâm nghiệp song song định hướng xây dựng làng văn hóa người Hoa (Xạ Phang) cùng với du lịch cộng đồng tại bản Thèn Pả, coi nghề làm giày là điểm nhấn để thu hút du khách”.

Được biết, trong lộ trình năm 2026, xã Na Sang sẽ quy hoạch điểm trải nghiệm, homestay tại khu Huổi Nóng, kết nối du lịch tham quan di sản nghề làm giày với tour du lịch chè cổ trên 150 ha tại bản Thèn Pả. Đây được xem là bước đi chiến lược, không chỉ giữ gìn văn hóa mà còn biến sản phẩm giày thêu thành sản phẩm thương mại đặc trưng, nâng cao thu nhập cho bà con.

Sự kết hợp giữa du lịch cộng đồng và làng nghề mở ra hướng đi mới cho giày thêu Xạ Phang - sản phẩm không chỉ dừng lại ở lưu niệm mà có thể phát triển thành hàng hóa mang thương hiệu vùng cao. Khi xây dựng được điểm trưng bày, khu trải nghiệm và homestay đón khách ngay tại bản, du khách sẽ được trực tiếp quan sát quy trình làm giày, trải nghiệm học thêu, đặt thiết kế và mua sản phẩm “tại nguồn”. Điều này giúp tăng giá trị thương mại, mở ra thị trường tiêu thụ ổn định qua khách du lịch, doanh nghiệp lữ hành và các kênh bán hàng đặc sản vùng miền.

Thời gian qua, Sở Công Thương, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Điện Biên đã hỗ trợ các gian hàng quảng bá tại hội chợ, giúp giày Xạ Phang bước đầu tiếp cận thị trường rộng hơn. Dù vậy, chính quyền địa phương vẫn cần lộ trình cụ thể, đồng bộ về xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu làng nghề và kết nối tiêu thụ dài hạn.

Nghề làm giày thêu Xạ Phang không chỉ là nghề truyền thống, mà còn là biểu tượng nhận diện văn hóa. Trong bối cảnh phát triển kinh tế gắn với du lịch, nếu được hỗ trợ đúng hướng, nghề này hoàn toàn có thể trở thành thương hiệu văn hóa, thương hiệu thương mại của Điện Biên.

Để làm được điều đó, địa phương cần xây dựng, hình thành hợp tác xã, phát triển chuỗi sản phẩm nghề truyền thống. Đào tạo nghề gắn với thiết kế hài hòa giữa truyền thống và hiện đại nhưng bảo tồn giá trị văn hóa. Đẩy mạnh quảng bá qua du lịch cộng đồng và thương mại điện tử. Hỗ trợ đăng ký nhãn hiệu, tiêu chuẩn chất lượng, bao bì nhận diện sản phẩm. Khi đó, mỗi đôi giày Xạ Phang không chỉ là món quà văn hóa, mà còn trở thành “đại sứ giao thương” đưa bản sắc người Hoa - Na Sang vươn xa.

Giày thêu của người Hoa (Xạ Phang) ở bản Thèn Pả, xã Na Sang không chỉ là nét đẹp văn hóa cổ truyền mà còn là nghề thủ công mở ra cơ hội sinh kế bền vững cho phụ nữ vùng đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Điện Biên. Mỗi đôi giày là sản phẩm của sự kiên nhẫn, khéo léo và sáng tạo không ngừng, đang mở ra cơ hội kết nối thị trường, trở thành sản phẩm du lịch – thương mại đặc trưng nếu được quan tâm, hỗ trợ bài bản trong thời gian tới.