Sau 5 năm Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) chính thức đi vào thực thi, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Thụy Điển ghi nhận mức tăng trưởng ổn định, đặc biệt ở các nhóm hàng truyền thống và chế biến. Tuy nhiên, theo đánh giá của Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, dư địa tận dụng ưu đãi thuế quan từ EVFTA vẫn còn lớn, nếu doanh nghiệp Việt Nam chủ động hơn trong quản trị xuất xứ và tái cấu trúc chuỗi cung ứng theo hướng bền vững. Xung quanh vấn đề này, phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy - Tham tán Thương mại Việt Nam tại Thụy Điển kiêm nhiệm Đan Mạch, Na Uy, Iceland và Latvia.

Tận dụng C/O - EVFTA đã cải thiện nhưng chưa tương xứng tiềm năng

- Thưa bà, sau 5 năm EVFTA có hiệu lực, Thụy Điển là một trong những thị trường Bắc Âu tăng trưởng đều về nhập khẩu hàng Việt Nam. Bà đánh giá thế nào về mức độ tận dụng ưu đãi C/O của doanh nghiệp khi xuất khẩu sang Thụy Điển?

Tham tán Nguyễn Thị Hoàng Thúy: Sau 5 năm EVFTA đi vào thực thi, có thể khẳng định rằng mức độ tận dụng ưu đãi C/O của doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu sang Thụy Điển đã có cải thiện rõ rệt, đặc biệt ở các nhóm hàng có chuỗi cung ứng tương đối ổn định và quen thuộc với thị trường EU như dệt may, giày dép, đồ gỗ và một số mặt hàng nông, thủy sản chế biến.

Tuy vậy, mức độ tận dụng ưu đãi EVFTA tại thị trường Thụy Điển vẫn chưa phản ánh hết tiềm năng sẵn có. Trên thực tế, không ít lô hàng của Việt Nam vẫn đang xuất khẩu theo cơ chế ưu đãi trước đây, trong khi về mặt kỹ thuật hoàn toàn có khả năng đáp ứng quy tắc xuất xứ của EVFTA. Nguyên nhân chủ yếu không xuất phát từ yêu cầu hay rào cản của thị trường Thụy Điển, mà nằm ở khâu chuẩn bị hồ sơ, năng lực quản trị xuất xứ trong doanh nghiệp, cũng như mức độ chủ động của doanh nghiệp Việt Nam trong tổ chức và kiểm soát chuỗi cung ứng nguyên liệu, sản xuất.

- Thụy Điển là thị trường chú trọng mạnh mẽ đến tính bền vững và truy xuất nguồn gốc. Điều này có tạo ra yêu cầu khác biệt nào đối với doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình chứng minh nguồn gốc xuất xứ hay hoàn thiện hồ sơ C/O không, thưa bà?

Tham tán Nguyễn Thị Hoàng Thúy: Về mặt pháp lý, quy tắc xuất xứ EVFTA được áp dụng thống nhất trên toàn EU, Thụy Điển không đặt ra yêu cầu riêng về C/O. Tuy nhiên, trên thực tế, Thụy Điển là thị trường “khó” hơn ở khâu hậu kiểm, do các nhà nhập khẩu, hệ thống bán lẻ và cơ quan chức năng đặc biệt quan tâm đến tính minh bạch, khả năng truy xuất và sự nhất quán giữa hồ sơ xuất xứ với các cam kết về môi trường, lao động và phát triển bền vững.

Điều này đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam không chỉ “đủ điều kiện” để xin C/O, mà còn phải chứng minh được câu chuyện nguồn gốc một cách logic và nhất quán: Từ nguyên liệu đầu vào, quy trình sản xuất, đến tiêu chuẩn môi trường, xã hội. Nếu hồ sơ C/O tách rời khỏi hệ thống truy xuất và quản trị chuỗi cung ứng, doanh nghiệp rất dễ gặp khó khăn khi bị yêu cầu giải trình hoặc hậu kiểm tại thị trường Thụy Điển.

- Thưa bà, với các mặt hàng chủ lực của Việt Nam tại Bắc Âu như đồ gỗ, nông – thủy sản chế biến, dệt may…doanh nghiệp còn thiếu thông tin hay thiếu năng lực ở khâu nào khiến tỷ lệ tận dụng ưu đãi EVFTA chưa như kỳ vọng?

Tham tán Nguyễn Thị Hoàng Thúy: Qua theo dõi thực tế, có thể thấy ba “điểm nghẽn” chính.

Thứ nhất, thiếu chủ động ở khâu nguyên liệu. Nhiều doanh nghiệp vẫn phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu từ các thị trường ngoài EU và ngoài khối EVFTA, trong khi chưa có chiến lược chuyển đổi dần sang nguồn cung đáp ứng quy tắc xuất xứ.

Thứ hai, năng lực quản trị xuất xứ trong doanh nghiệp còn yếu. Không ít doanh nghiệp coi C/O là thủ tục hành chính cuối cùng, thay vì một phần của chiến lược sản xuất, xuất khẩu. Việc lưu trữ chứng từ, theo dõi định mức, phân tách dòng nguyên liệu EVFTA và không EVFTA chưa được thực hiện bài bản.

Thứ ba, thiếu thông tin cập nhật về cách tiếp cận thị trường Thụy Điển, đặc biệt là yêu cầu của các nhà nhập khẩu lớn. Nhiều doanh nghiệp chỉ tập trung vào thuế suất, trong khi phía đối tác Thụy Điển lại đánh giá tổng thể cả yếu tố xuất xứ, bền vững và khả năng tuân thủ dài hạn.

Theo tôi, nhiều ngành hàng còn dư địa EVFTA nhưng chưa gắn C/O với thị trường.

- Theo bà, đâu là những ngành hàng có dư địa lớn để tăng tỷ lệ sử dụng C/O ưu đãi tại Thụy Điển nhưng doanh nghiệp Việt Nam chưa khai thác đúng mức? Nguyên nhân chính là gì?

Tham tán Nguyễn Thị Hoàng Thúy: Ngoài các nhóm hàng truyền thống, tôi cho rằng các sản phẩm nông sản chế biến sâu, thực phẩm giá trị gia tăng, đồ nội thất thiết kế, sản phẩm dệt may bền vững và một số mặt hàng công nghiệp nhẹ vẫn còn dư địa rất lớn để nâng tỷ lệ sử dụng C/O EVFTA tại Thụy Điển.

Nguyên nhân chính là doanh nghiệp Việt Nam chưa gắn chiến lược xuất xứ với chiến lược thị trường. Nhiều sản phẩm đã đáp ứng tốt thị hiếu tiêu dùng Thụy Điển nhưng chưa được thiết kế ngay từ đầu theo “chuẩn EVFTA”, dẫn đến khi xuất khẩu thì không đủ điều kiện hoặc ngại hoàn thiện hồ sơ C/O.

- Bà đánh giá thế nào về triển vọng nâng cao tỷ lệ tận dụng ưu đãi EVFTA tại Thụy Điển trong vài năm tới? Yếu tố nào sẽ quyết định mức tăng trưởng này?

Tham tán Nguyễn Thị Hoàng Thúy: Triển vọng là tích cực, đặc biệt trong bối cảnh EU nói chung và Thụy Điển nói riêng đang đa dạng hóa chuỗi cung ứng, giảm phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống và coi Việt Nam là đối tác chiến lược tại châu Á.

Tuy nhiên, yếu tố quyết định không nằm ở ưu đãi thuế quan, mà nằm ở khả năng tái cấu trúc chuỗi cung ứng của doanh nghiệp Việt Nam. Doanh nghiệp nào chủ động được nguồn nguyên liệu, quản trị tốt xuất xứ, tích hợp các tiêu chuẩn bền vững thì sẽ nâng tỷ lệ tận dụng EVFTA nhanh và bền vững hơn.

- Cuối cùng, Thương vụ có khuyến nghị cụ thể nào dành cho doanh nghiệp Việt Nam để chủ động hơn trong chuỗi cung ứng nguyên liệu sản xuất, nhằm đảm bảo tuân thủ quy tắc xuất xứ và nâng tỷ lệ tận dụng ưu đãi EVFTA tại thị trường Thụy Điển?

Tham tán Nguyễn Thị Hoàng Thúy: Chúng tôi khuyến nghị doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận EVFTA theo hướng chiến lược dài hạn, thay vì chỉ nhìn vào từng lô hàng.

Cụ thể, doanh nghiệp cần chủ động rà soát lại toàn bộ chuỗi cung ứng, xác định rõ các “điểm không đáp ứng” về xuất xứ để có lộ trình điều chỉnh. Đồng thời, đầu tư vào hệ thống quản trị xuất xứ nội bộ, từ định mức, lưu trữ hồ sơ đến đào tạo nhân sự chuyên trách.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp nên tăng cường trao đổi sớm với đối tác nhập khẩu Thụy Điển, hiểu rõ yêu cầu không chỉ về C/O mà cả về truy xuất nguồn gốc, bền vững và trách nhiệm xã hội. Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển sẵn sàng đồng hành, cung cấp thông tin thị trường, kết nối đối tác và hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam chuyển từ “đủ điều kiện EVFTA” sang “tận dụng hiệu quả EVFTA” tại thị trường Thụy Điển.

- Xin cảm ơn bà!