“Vàng xanh” trên dãy Phàn Liên San

Mồ Sì San (nay là xã Sì Lở Lầu) - một xã vùng cao của tỉnh Lai Châu - được biết đến như “thủ phủ” chè Shan tuyết cổ thụ. Từ trung tâm xã, để lên được những vùng chè cổ, bà con người Dao phải đi bộ hơn 3 tiếng đường núi. Trên độ cao gần 2.000m, những gốc chè to đến vài vòng tay người ôm, phủ đầy rêu phong, địa y, tán lá sum suê như minh chứng cho sức sống bền bỉ giữa khắc nghiệt vùng biên viễn.

Theo ông Tẩn A Hạng, bản Tân Séo Phìn, ngày xưa, bà con chỉ hái chè về nấu uống, thấy thơm và ngọt. Giờ thì bán cho hợp tác xã, thu nhập cũng khá, lại giữ được cây cho đời sau.

Nhận thấy tiềm năng kinh tế từ cây chè Shan tuyết, năm 2019 xã Sì Lở Lầu thành lập Hợp tác xã Biên Cương, thu mua và chế biến búp chè tươi bằng máy móc hiện đại, cho ra đời các dòng trà OCOP như Bạch trà, Hồng trà, Hoàng trà, trà xanh... Sản lượng khoảng 1,5 tấn chè khô mỗi năm, giá bán từ 2-3 triệu đồng/kg, đem về nguồn thu đáng kể cho hàng chục hộ dân.

Không chỉ Sì Lở Lầu, xã Hoang Thèn (nay là xã Khổng Lào) nơi có khí hậu mát lạnh quanh năm ở độ cao hơn 1.000m cũng sở hữu hơn 600 cây chè Shan tuyết cổ thụ, tập trung ở bản Tả Lèng và Xin Chải. Xác định đây là cây trồng xóa đói giảm nghèo, xã đã trồng thêm 22ha chè cổ thụ từ năm 2021, thành lập hợp tác xã để xây dựng thương hiệu “Trà cổ thụ Hoang Thèn”.

Nhờ có khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp cùng với sự tận tâm chăm sóc của bà con dân tộc thiểu số trên địa bàn, chè Shan tuyết tại Lai Châu dù tuổi đời khá cao nhưng phát triển khá ổn định. Tính riêng xã Phong Thổ hiện có khoảng 8.000 cây chè Shan tuyết cổ thụ, phân bố tại Hoang Thèn, Sì Lở Lầu... Giai đoạn 2021-2025, xã đặt mục tiêu trồng mới 120ha chè cổ thụ, vừa bảo tồn giống quý vừa mở rộng vùng nguyên liệu.

Xây thương hiệu, nâng giá trị chè Shan

Không chỉ ở xã Phong Thổ, Lai Châu hiện có khoảng 16.509 cây chè cổ thụ tự nhiên, phân bố ở các xã Tam Đường, Tân Uyên… Nằm ở độ cao 1.400-1.600m, cây chè hàng trăm, vài trăm năm tuổi. Người dân phân biệt được hai giống quý là Bạch trà cổ và Hồng trà cổ, mỗi loại cho hương vị và màu sắc khác nhau, tạo nên sự đa dạng sản phẩm.

Những năm gần đây, tỉnh đã hỗ trợ kỹ thuật, tập huấn cho bà con, khuyến khích thành lập hợp tác xã, áp dụng quy trình thu hái và chế biến an toàn. Tuy nhiên, sản lượng chè cổ thụ vẫn khá khiêm tốn, chưa tương xứng với tiềm năng.

Theo đại diện UBND xã Phong Thổ, điều quan trọng không chỉ là khai thác, mà phải bảo vệ và xây dựng thương hiệu. Cần có sản phẩm trà đặc trưng, đạt chuẩn OCOP, đủ sức cạnh tranh ở thị trường cao cấp.

Thực tế, nhiều sản phẩm từ chè Shan tuyết Lai Châu đã có mặt ở các hội chợ trong và ngoài nước, được người tiêu dùng ưa chuộng nhờ hương thơm thanh khiết, vị ngọt hậu lâu tan. Đây là lợi thế lớn để phát triển phân khúc trà cao cấp, hướng đến xuất khẩu.

Tuy vậy, để chè Shan tuyết Lai Châu được biết đến với nhiều thương hiệu mạnh, chính quyền địa phương khuyến nghị: Quy hoạch vùng nguyên liệu gắn với bảo tồn cây cổ thụ; đầu tư hạ tầng như đường lên vùng chè, nhà xưởng chế biến; ứng dụng công nghệ để nâng cao chất lượng và đa dạng hóa sản phẩm: trà túi lọc, trà ướp hương, trà đóng hộp quà tặng; xây dựng câu chuyện thương hiệu gắn với văn hóa bản địa, du lịch trải nghiệm.

Chia sẻ về phương thức xây dựng thương hiệu sản phẩm đặc trưng cho đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi nói chung, chè Shan tuyết của Lai Châu nói riêng, chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành nhấn mạnh, sản phẩm miền núi có thế mạnh gắn với đời sống văn hóa của bà con. Do đó, thương hiệu sản phẩm cần có một câu chuyện phía sau để tạo điểm nhấn cũng là tạo sự khác biệt của sản phẩm.

Được biết, để phát triển cây chè Shan tuyết một cách toàn diện, hiệu quả, mới đây, đoàn công tác của UBND tỉnh đã khảo sát vùng chè cổ thụ tại Tam Đường, yêu cầu các địa phương rà soát, kiểm kê toàn bộ diện tích, đồng thời vận dụng tối đa các chương trình, dự án để nâng cấp hạ tầng, tạo điều kiện cho bà con vừa thu hái vừa phát triển du lịch sinh thái.

Nếu làm tốt, chè Shan tuyết cổ thụ sẽ không chỉ là nguồn thu, mà còn là “đại sứ” quảng bá hình ảnh Lai Châu – vùng đất biên cương hùng vĩ, trù phú. Khi ấy, “vàng xanh” trên những sườn núi sẽ thực sự tỏa sáng, giúp đời sống bà con được nâng lên, đồng thời giữ gìn được một di sản thiên nhiên - văn hóa quý giá cho muôn đời sau.

Lai Châu hiện có khoảng 16.509 cây chè cổ thụ tự nhiên, phân bố ở các xã Tam Đường, Tân Uyên… nhiều thương hiệu chè Shan tuyết đã được doanh nghiệp và người dân xây dựng, phát triển và được người tiêu dùng đón nhận.