Xây dựng thương hiệu cho đặc sản quê hương

Ở vùng đất Sơn Lương, tỉnh Phú Thọ (trước đây là xã Mỹ Lung, huyện Yên Lập), đồng bào Mường đã lưu giữ một giống lúa nếp quý từ bao đời. Người dân nơi đây gọi là nếp Gà Gáy Mỹ Lung - thứ gạo gắn liền với huyền thoại truyền miệng từ đời này sang đời khác. Câu chuyện kể rằng, xưa kia một cô gái được mẹ trao cho túi giống lúa làm của hồi môn. Một đêm nghe tiếng gà gáy, cô mang giống lúa ra đồ xôi, từ đó cái tên “nếp Gà Gáy” ra đời.

Nếp Gà Gáy có những đặc điểm không thể trộn lẫn: cây lúa cao tới 1,5m, hạt gạo to, trắng, thơm, khi nấu thành xôi thì dẻo, mềm, nhanh chín hơn so với các loại nếp khác. Chỉ mất khoảng 15-20 phút đồ là nếp đã chín, hạt vẫn giữ nguyên độ trong và hương vị đặc trưng. Đặc biệt, sản phẩm có mùi thơm nhẹ, khi ăn để lại dư vị ngọt thanh. Đây là giống nếp không chỉ được trân trọng trong đời sống ẩm thực mà còn gắn với các nghi lễ, phong tục của người Mường ở Phú Thọ.

Sự khác biệt ấy đến từ thổ nhưỡng, nguồn nước và tập quán canh tác truyền thống của người dân. Đến nay, nhiều hộ gia đình vẫn giữ thói quen thu hoạch thủ công, cắt từng bông lúa thay vì dùng máy gặt để bảo đảm chất lượng hạt giống. Chính sự cẩn trọng trong từng công đoạn đã làm nên giá trị riêng biệt cho giống lúa nếp cổ này.

Nhận thấy giá trị văn hóa và kinh tế của giống nếp quý, tỉnh Phú Thọ đã triển khai nhiều giải pháp để bảo tồn và phát triển nếp Gà Gáy Mỹ Lung. Từ năm 2010, sản phẩm đã được công nhận nhãn hiệu tập thể. Đến năm 2020, gạo nếp Gà Gáy Mỹ Lung được xếp hạng OCOP 3 sao, sau đó nâng lên OCOP 4 sao, trở thành một trong những sản phẩm tiêu biểu của địa phương.

Hiện nay, diện tích gieo cấy nếp Gà Gáy dao động từ 80 đến 100 ha. Năng suất trung bình đạt 3-4 tấn/ha, cho doanh thu khoảng 90 triệu đồng/ha, cao gấp ba lần so với trồng lúa thường. Đây là nguồn thu nhập quan trọng giúp nhiều hộ dân cải thiện đời sống, gắn bó lâu dài với giống nếp truyền thống.

Vai trò trung tâm trong phát triển giống lúa này là HTX Sản xuất gạo nếp Gà Gáy Mỹ Lung, với hơn 130 thành viên tham gia. HTX tổ chức sản xuất theo quy trình chuẩn, từ khâu chọn giống, gieo trồng, thu hoạch đến đóng gói, phân phối. Ngoài gạo nếp, HTX còn phát triển thêm các sản phẩm chế biến như rượu nếp, gạo lứt Gà Gáy, đóng gói bao bì 2kg, 5kg phục vụ tiêu thụ trong tỉnh và mở rộng ra các thị trường lân cận.

Ông Khúc Ngọc Tung - Giám đốc HTX Sản xuất gạo nếp Gà Gáy Mỹ Lung cho biết, những năm gần đây HTX đã chủ động liên kết với bà con ngay từ khâu giống, gieo trồng, chăm sóc, thu hoạch để bảo đảm giữ gìn chất lượng đặc sản truyền thống. HTX không chỉ cung ứng vật tư đầu vào, hướng dẫn kỹ thuật mà còn phối hợp cùng doanh nghiệp triển khai mô hình sản xuất hữu cơ trên diện tích 24 ha, bước đầu cho kết quả khả quan. Đặc biệt, HTX đã đầu tư hệ thống xay xát, kho chứa, máy đóng gói và bao bì có logo, mã vạch để nâng cao uy tín và khả năng truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

“Chúng tôi mong muốn nếp Gà Gáy Mỹ Lung không chỉ giữ vững giá trị văn hóa của đồng bào Mường mà còn trở thành thương hiệu mạnh, có mặt tại nhiều thị trường trong và ngoài tỉnh”, ông Tung nhấn mạnh.

Song song, địa phương cũng triển khai các dự án khoa học nhằm chọn lọc, nhân giống, xây dựng quy trình thâm canh, chống thoái hóa giống. Năm 2021, sản phẩm được đưa vào danh mục nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp quốc gia để phát triển chỉ dẫn địa lý, tạo nền tảng vững chắc cho việc bảo hộ và mở rộng thị trường.

Những bước đi này cho thấy quyết tâm của tỉnh Phú Thọ trong việc đưa nếp Gà Gáy Mỹ Lung trở thành sản phẩm nông sản đặc trưng, vừa giữ gìn giá trị truyền thống vừa nâng cao giá trị kinh tế.

Thách thức và định hướng phát triển bền vững

Tuy đã có những kết quả tích cực, song việc phát triển thương hiệu nếp Gà Gáy Mỹ Lung vẫn đối diện nhiều khó khăn. Trước hết, vùng chuyên canh chưa được quy hoạch tập trung, diện tích sản xuất còn phân tán. Điều này dẫn đến nguy cơ lẫn tạp, thoái hóa giống nếu không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ.

Bên cạnh đó, kỹ thuật canh tác ở nhiều hộ vẫn mang tính truyền thống, chưa áp dụng đầy đủ tiến bộ khoa học, nên chưa khai thác hết tiềm năng về năng suất và chất lượng. Việc xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc còn hạn chế, bao bì, nhãn hiệu chưa thực sự hấp dẫn để cạnh tranh trên thị trường rộng lớn.

Một vấn đề khác là sản lượng chưa ổn định, đặc biệt vào dịp cao điểm như Tết Nguyên đán, nhu cầu vượt cung, sản phẩm thường rơi vào tình trạng “cháy hàng”. Yếu tố thời tiết, thiên tai cũng tác động trực tiếp đến sản xuất, gây khó khăn cho việc duy trì nguồn cung đều đặn.

Để khắc phục, tỉnh Phú Thọ đang tập trung quy hoạch vùng sản xuất chuyên biệt cho giống nếp Gà Gáy, đồng thời hỗ trợ nông dân áp dụng quy trình canh tác an toàn, hướng tới sản xuất hữu cơ. Các hợp tác xã được khuyến khích đầu tư máy móc chế biến, bảo quản sau thu hoạch, đồng thời mở rộng kênh phân phối qua siêu thị, sàn thương mại điện tử.

Quan trọng hơn, việc xây dựng chỉ dẫn địa lý cho nếp Gà Gáy Mỹ Lung sẽ là nền tảng pháp lý vững chắc để bảo vệ thương hiệu, ngăn chặn tình trạng giả mạo sản phẩm. Nếu làm tốt, đây không chỉ là đặc sản của Phú Thọ mà còn có thể trở thành thương hiệu quốc gia, góp mặt trong danh sách những nông sản nổi tiếng của Việt Nam.

Nếp Gà Gáy Mỹ Lung không chỉ là giống lúa cổ gắn với đời sống văn hóa, tín ngưỡng của người Mường ở Phú Thọ, mà còn mang giá trị kinh tế lớn cho người dân địa phương. Những nỗ lực của tỉnh, từ việc xây dựng nhãn hiệu tập thể, chứng nhận OCOP, đến triển khai chỉ dẫn địa lý và tổ chức sản xuất theo chuỗi, đã khẳng định hướng đi đúng đắn trong phát triển đặc sản này.

Trong tương lai, nếu tiếp tục được quy hoạch bài bản, đầu tư công nghệ chế biến, truy xuất nguồn gốc và quảng bá thương hiệu, nếp Gà Gáy Mỹ Lung hoàn toàn có thể trở thành một sản phẩm nông sản tiêu biểu của Việt Nam, đem lại sinh kế bền vững cho đồng bào Mường vùng đất tổ.