Liên kết vùng nguyên liệu và sản phẩm: từ nương rẫy đến thị trường

Trên các triền núi thuộc xã Tả Phìn, Sa Pa, dần hiện lên những cánh đồng actiso xanh mướt, thay thế việc canh tác lúa một vụ, với thu nhập bấp bênh trước kia. Hơn 150 hộ đồng bào dân tộc thiểu số đã tham gia mô hình trồng và chế biến Actiso trên khoảng 50 ha. Theo lời chị Hạng Thị La, dân tộc Mông: “Cái này ổn hơn nhiều các loại cây trồng trước đây… Nhà tôi có khoảng 300m trồng actiso, mỗi năm cho thu nhập khoảng 50 triệu đồng”.

Mô hình xây dựng chuỗi liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ Actiso không chỉ dừng lại tại việc trồng cây mà đó là sự liên kết giữa “4 nhà” - nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân. Doanh nghiệp đóng vai trò đầu mối kết nối, từ hướng dẫn kỹ thuật, ký hợp đồng bao tiêu đến đưa sản phẩm ra thị trường. Các sản phẩm được thu hái đúng tiêu chuẩn GACP-WHO, chế biến tại nhà máy hiện đại và phân phối qua kênh thương mại điện tử. Từ lá Actiso được chế biến thành trà, cao mềm, Actiso Sa Pa đang có mặt trên khắp cả nước.

Năm qua, chỉ riêng chuỗi Actiso ở Sa Pa đã mang lại doanh thu ước đạt khoảng 10 tỷ đồng, đồng thời mở ra cơ hội nâng cao đời sống cho đồng bào vùng dân tộc thiểu số Lào Cai.

Chuyển đổi sinh kế và giá trị xã hội từ cây dược liệu

Không chỉ là cây trồng đem lại thu nhập cao gấp nhiều lần trồng lúa hoặc ngô như trước, Actiso còn mang lại lợi ích xã hội sâu rộng. Qua mô hình này, nhiều hộ gia đình dân tộc thiểu số đã chủ động hơn trong sản xuất, ký hợp đồng ổn định, cải thiện chất lượng sống và giảm phụ thuộc vào lao động thuê.Như chị Giàng Thị Nhứ, một hộ dân trồng Actiso khoảng 7-8 năm chia sẻ: “Giá bao tiêu ổn định giúp tôi tự chủ cuộc sống ngay trên ruộng nương, không còn phải đi làm thuê xa nữa”.

Cùng với đó, doanh nghiệp tham gia không chỉ hỗ trợ kỹ thuật trồng và chế biến, mà còn đào tạo người dân kỹ năng truyền thông số như chụp ảnh, dựng clip, kết nối với thị trường. Một bước tiến trong nâng cao nhận thức và năng lực của người dân vùng cao. Hơn nữa, mô hình này góp phần gìn giữ tri thức bản địa – từ việc lựa chọn giống phù hợp khí hậu cao nguyên đến cách chăm sóc cây dược liệu – đồng thời tôn vinh giá trị lao động và văn hóa của đồng bào. Tỉnh Lào Cai phát triển theo triết lý “Xanh - Hài hòa - Bản sắc - Hạnh phúc”, và cánh đồng Actiso chính là một biểu tượng sống động của hướng đi ấy.

Dù thành công bước đầu rõ rệt, mô hình trồng và chế biến Actiso ở Sa Pa vẫn tồn tại một số rào cản. Trước hết là yêu cầu khắt khe về chất lượng và nguồn gốc: đất trồng dược liệu phải đáp ứng tiêu chuẩn, nguồn giống chuẩn, quy trình thu hái và chế biến phải được kiểm soát. Một nghiên cứu cho thấy ở Sa Pa, đất trồng Actiso ở độ cao khoảng 1.500 m so với mực nước biển, độ dốc 35°, đã được phân tích và đảm bảo kiểm soát chất lượng.

Thứ hai là vấn đề mở rộng diện tích và nhân rộng mô hình: khi người dân nhìn thấy hiệu quả, mong muốn mở rộng nhưng cần có doanh nghiệp và chính quyền địa phương đồng hành để đảm bảo đầu ra sản phẩm.

Thứ ba, việc chuyển đổi từ trồng cây đơn thuần sang tham gia toàn bộ chuỗi giá trị từ trồng đến chế biến, tiếp thị và xuất khẩu, đòi hỏi người dân và doanh nghiệp liên kết chặt chẽ, đảm bảo ổn định sản lượng và chất lượng. Nếu vượt được các thách thức này, mô hình Actiso Sa Pa có thể trở thành hình mẫu cho phát triển nông nghiệp dược liệu vùng cao, gắn sản phẩm bản địa với chuỗi giá trị xanh, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế vùng miền và bảo tồn văn hóa.

Chuyện hơn 150 hộ đồng bào dân tộc thiểu số ở Sa Pa từ những ruộng lúa bấp bênh đã chuyển sang liên kết trồng và chế biến cây Actiso, là minh chứng sống động cho sức mạnh của mô hình phát triển nông nghiệp gắn với chuỗi giá trị. Từ cánh đồng trải dài xanh ngút, đến sản phẩm dược liệu được vinh danh OCOP, từ thu nhập ổn định đến năng lực số hóa của người dân, câu chuyện này mang lại niềm tin vào tương lai bền vững của nông nghiệp vùng cao. Với hướng đi đúng – “nương rẫy lên chuỗi giá trị” – Sa Pa đang viết nên một chương mới: cây bản địa không chỉ là sản vật, mà là sinh kế, là văn hóa, là niềm tự hào và là hạnh phúc mới nơi núi rừng.

Đến hết năm 2024, Lào Cai đã có 163 sản phẩm được công nhận OCOP từ 3 sao trở lên, trong đó có nhiều sản phẩm là thảo dược như: Cao mềm Actiso Sa Pa; Viên nang đông trùng hạ thảo; Trà phun sương Actiso Sa Pa; Cao phun sương Actiso Sa Pa; Trà túi lọc dây leo Sa Pa; Trà túi lọc giảo cổ lam Sa Pa; Trà túi lọc Linh chi; Trà tam thất Simacai;…Các sản phẩm này đã và đang hấp dẫn du khách, làm món quà cho du khách mang nét đặc trưng riêng của Lào Cai.