Trong bối cảnh Tổ chức Hải quan Thế giới đã chuyển đổi Hệ thống hài hòa mô tả và mã hóa hàng hóa từ HS 2017 sang HS 2022, việc rà soát, cập nhật các quy định liên quan đến quy tắc xuất xứ trong Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) là yêu cầu tất yếu. Tại Việt Nam, Nghị định số 116/2022/NĐ-CP về Biểu thuế xuất, nhập khẩu ưu đãi EVFTA giai đoạn 2022 - 2027 đã áp dụng HS 2022, tạo cơ sở pháp lý cho việc điều chỉnh đồng bộ các quy định liên quan.

Trên cơ sở đó, các nước thành viên EVFTA đã thống nhất chuyển đổi mã số hàng hóa tại Danh mục Quy tắc cụ thể mặt hàng (PSR) từ HS 2017 sang HS 2022, đồng thời sửa đổi các công đoạn gia công, chế biến cần thiết tương ứng. Đây là nội dung mang tính kỹ thuật nhưng có tác động trực tiếp đến khả năng đáp ứng quy tắc xuất xứ của doanh nghiệp.

Đáng chú ý, một số sửa đổi cụ thể tại Nghị định thư thứ 2 của EVFTA về quy tắc xuất xứ đã được thống nhất. Trong đó, EVFTA bổ sung tiêu chí xuất xứ đối với các mặt hàng thuộc Chương 41 (da sống, trừ da lông và thuộc da). Theo quy định mới, các mặt hàng trong chương này được phép sử dụng nguyên liệu không có xuất xứ từ bất kỳ nhóm nào khác trong cùng chương, ngoại trừ nhóm của chính sản phẩm. Riêng các nhóm từ 4104 đến 4106, cho phép thuộc lại da đã thuộc hoặc da đã được chuẩn bị để thuộc của một số phân nhóm cụ thể.

Đối với các mặt hàng thuộc nhóm 4107, 4112 và 4113, quy định mới cho phép sử dụng nguyên liệu từ bất kỳ nhóm nào, trừ nhóm của sản phẩm. Tuy nhiên, với một số phân nhóm nguyên liệu nhất định, điều kiện kèm theo là phải thực hiện quá trình thuộc lại da từ da đã thuộc hoặc đã làm mộc ở trạng thái khô. Cách tiếp cận này được đánh giá là linh hoạt hơn, phù hợp hơn với thực tiễn chuỗi cung ứng ngành da giày.

Bên cạnh đó, EVFTA cập nhật mô tả hàng hóa đối với các nhóm có thay đổi từ HS 2017 sang HS 2022, giúp doanh nghiệp thuận lợi hơn trong việc tra cứu, đối chiếu mã HS khi xác định xuất xứ. Một điểm mới khác là bổ sung tiêu chí xuất xứ cụ thể cho mặt hàng dệt kim hoặc móc thuộc nhóm 6212, với yêu cầu “dệt kim và may (bao gồm công đoạn cắt)”. Quy định này làm rõ hơn công đoạn gia công cần thiết, giảm cách hiểu khác nhau trong quá trình cấp và kiểm tra C/O.

Đối với các sản phẩm thuộc Chương 19, EVFTA đã xóa bỏ cụm từ “đơn lẻ” trong điều kiện về công đoạn gia công, chế biến cần thiết. Thay vào đó, hiệp định quy định rõ các ngưỡng tỷ trọng đối với nguyên liệu thuộc Chương 2, 3, 4, 16; các nhóm 1006 và từ 1101 đến 1108; cũng như tỷ lệ tối đa của đường và tổng hợp đường với nguyên liệu Chương 4 trong sản phẩm cuối cùng. Việc làm rõ này giúp doanh nghiệp xác định xuất xứ chính xác hơn, hạn chế rủi ro bị từ chối ưu đãi.

Ngoài ra, EVFTA cũng bổ sung tham chiếu đến tỷ lệ linh hoạt tại cột tiêu chí xuất xứ lựa chọn công đoạn gia công hoặc chế biến cần thiết, tạo thêm dư địa cho doanh nghiệp trong việc bố trí nguồn nguyên liệu và tổ chức sản xuất.

Theo quy định, hàng hóa xuất khẩu sang EU muốn hưởng ưu đãi thuế quan EVFTA phải đáp ứng đầy đủ quy tắc xuất xứ và có chứng từ chứng nhận xuất xứ phù hợp. So với các FTA ASEAN+, quy tắc xuất xứ trong EVFTA được đánh giá là phức tạp hơn, đòi hỏi doanh nghiệp không chỉ hiểu đúng mà còn phải thường xuyên cập nhật các điều chỉnh mới.

Trong bối cảnh EU siết chặt kiểm soát xuất xứ và gian lận thương mại, việc nắm chắc các sửa đổi về quy tắc xuất xứ trong EVFTA không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn tận dụng hiệu quả ưu đãi thuế quan, tránh rủi ro bị từ chối cấp C/O hoặc bị truy thu thuế tại thị trường nhập khẩu.