Bệ phóng cho SMEs

Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (Hiệp định RCEP) là thỏa thuận thương mại tự do có quy mô lớn nhất thế giới hiện nay, được thiết lập nhằm tăng cường liên kết kinh tế giữa 10 quốc gia ASEAN với 5 đối tác quan trọng gồm Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand. Với phạm vi bao phủ khoảng 30% GDP toàn cầu và 30% dân số thế giới, RCEP tạo nên một không gian kinh tế năng động và rộng mở bậc nhất trong lịch sử thương mại quốc tế.

Việc tham gia hiệp định này mang lại cho Việt Nam nhiều lợi thế chiến lược, giúp doanh nghiệp, đặc biệt là khối doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) tiếp cận ưu đãi thuế quan, mở rộng thị trường xuất khẩu, đa dạng hóa chuỗi cung ứng, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh.

Theo PGS. TS Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế, Giảng viên cao cấp Học viện Tài chính, RCEP mang đến quy tắc xuất xứ thống nhất trong toàn khối, cho phép doanh nghiệp sử dụng nguyên liệu từ bất kỳ quốc gia thành viên nào mà vẫn được hưởng ưu đãi thuế quan. Điều này giúp SMEs dễ dàng đa dạng hóa nguồn cung, giảm chi phí sản xuất và hạn chế phụ thuộc vào một vài thị trường hoặc nhà cung ứng truyền thống. Các doanh nghiệp Việt Nam có thể linh hoạt hơn trong việc tìm kiếm đối tác, tối ưu hóa chuỗi giá trị và nâng cao hiệu quả cạnh tranh.

RCEP còn mở ra cơ hội liên kết và tham gia chuỗi giá trị khu vực, khi các tập đoàn lớn trong khối có xu hướng dịch chuyển sản xuất sang những quốc gia có chi phí hợp lý và vị trí địa chính trị thuận lợi như Việt Nam. SMEs có thể trở thành vệ tinh cung ứng linh kiện, nguyên liệu hoặc dịch vụ hậu cần cho các doanh nghiệp đầu chuỗi, qua đó từng bước nâng cấp vị thế” trong chuỗi sản xuất khu vực.

Đặc biệt, thông qua hợp tác, gia công, chuyển giao công nghệ và liên kết sản xuất với các tập đoàn lớn trong khối sẽ là cơ hội để học hỏi mô hình quản trị, tiếp cận công nghệ tiên tiến, tiêu chuẩn kỹ thuật cao, qua đó nâng tầm sản phẩm “Make in Vietnam” trên thị trường quốc tế.

"Nếu biết tận dụng lợi thế này, SMEs có thể từng bước thoát khỏi vai trò gia công, tiến tới cung ứng sản phẩm và dịch vụ có giá trị gia tăng cao hơn", ông Thịnh nhận định. Ngoài ra, xu hướng thương mại điện tử và logistics số trong khối RCEP cũng mở ra cơ hội mới cho SMEs tiếp cận khách hàng quốc tế với chi phí thấp hơn.

Phép thử năng lực cạnh tranh

Tuy nhiên, PGS. TS Đinh Trọng Thịnh cũng thẳng thắn nhìn nhận, phần lớn SMEs Việt Nam vẫn đang ở thế yếu trong sân chơi khu vực. Hạn chế về quản trị, năng lực công nghệ, chất lượng sản phẩm và hiểu biết pháp lý quốc tế khiến nhiều doanh nghiệp chưa thể tận dụng được các ưu đãi từ hiệp định. Không ít doanh nghiệp chưa nắm rõ quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn kỹ thuật và thủ tục hải quan của các thị trường RCEP dẫn đến việc bỏ lỡ cơ hội hưởng ưu đãi thuế.

"Có doanh nghiệp thậm chí còn nhầm lẫn giữa RCEP và các FTA khác mà Việt Nam đã ký, dẫn đến việc bỏ lỡ những ưu đãi thuế đáng kể. Việc thiếu nhân lực chuyên môn am hiểu luật thương mại quốc tế khiến SMEs không đủ khả năng tự xây dựng chiến lược hội nhập và bảo vệ lợi ích của mình trong các giao dịch xuyên biên giới", vị chuyên gia phân tích.

Từ góc độ cộng đồng doanh nghiệp, TS. Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam cũng cho rằng, phần lớn SMEs hiện nay vẫn chưa nhận thức đầy đủ về tác động và cơ hội mà các FTA mang lại. Không ít doanh nghiệp còn bị động, thiếu chiến lược dài hạn trong việc tận dụng ưu đãi, mở rộng thị trường và nâng cao giá trị sản phẩm.

Ông chỉ rõ, nhiều doanh nghiệp vẫn đang quanh quẩn trong vai trò gia công, làm thuê trong chuỗi giá trị, chưa xây dựng được năng lực sản xuất, quản trị và thương hiệu riêng để vươn ra các thị trường khó tính. Thực tế này khiến doanh nghiệp Việt khó chuyển mình từ "người đi sau" thành "người tham gia chủ động" trong hội nhập khu vực và toàn cầu.

Theo TS. Thân, thay đổi tư duy và chuyên nghiệp hóa hoạt động là yêu cầu cấp bách, bởi chỉ khi doanh nghiệp dám đầu tư cho chất lượng, đổi mới sáng tạo và chiến lược thị trường... mới có thể khai thác hết giá trị từ các FTA và khẳng định vị thế trên sân chơi quốc tế.

Đồng quan điểm, PGS. TS Đinh Trọng Thịnh nhấn mạnh, trong bối cảnh thị trường khu vực ngày càng khắt khe, doanh nghiệp Việt cần đầu tư bài bản hơn vào đổi mới công nghệ, quy trình quản trị và kiểm soát chất lượng sản phẩm. Việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường, an toàn lao động, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận xuất xứ giúp hàng hóa Việt đáp ứng yêu cầu của các thị trường phát triển, nâng cao uy tín và giá trị thương hiệu.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần xây dựng đội ngũ nhân lực chuyên nghiệp, có khả năng nắm vững luật thương mại quốc tế, am hiểu cam kết và quy định trong RCEP nói riêng và các FTA nói chung để tận dụng đúng và đủ các ưu đãi thuế quan. "Việc đầu tư cho con người chính là nền tảng để doanh nghiệp tăng sức cạnh tranh và khả năng thích ứng", vị chuyên gia khẳng định.

Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) là hiệp định bao gồm 15 quốc gia thành viên, trong đó có 10 nước ASEAN và 5 nước đối tác là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, New Zealand ký kết vào ngày 15/11/2020, chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2022.