Cà phê là một trong những mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của tỉnh Gia Lai, đang bước vào giai đoạn phát triển mới, chuyển mạnh từ tăng sản lượng sang nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng. Cùng với xu hướng đẩy mạnh chế biến sâu, các hiệp định thương mại tự do (FTA) đã và đang mở ra dư địa lớn cho cà phê Gia Lai. Tuy nhiên, để tận dụng được ưu đãi thuế quan, doanh nghiệp buộc phải vượt qua “cửa ải” quan trọng: quy tắc xuất xứ.

Từ lợi thế FTA đến yêu cầu tuân thủ xuất xứ

Theo các chuyên gia, các FTA thế hệ mới như EVFTA, CPTPP, RCEP không chỉ giúp giảm thuế mà còn tạo hành lang pháp lý minh bạch, ổn định, gia tăng niềm tin của đối tác quốc tế đối với sản phẩm cà phê Việt Nam.

Nhờ các hiệp định này, cà phê Việt có điều kiện thâm nhập sâu hơn vào những thị trường tiêu dùng lớn như EU, Nhật Bản, Australia hay Trung Quốc. Tuy nhiên, ưu đãi thuế quan không đến “tự động”, mà gắn chặt với việc đáp ứng quy tắc xuất xứ, truy xuất nguồn gốc và các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe về môi trường, phát triển bền vững.

Đặc biệt, với thị trường EU, cà phê muốn được hưởng thuế suất ưu đãi theo EVFTA phải chứng minh được nguồn gốc thuần túy, được trồng và thu hoạch tại Việt Nam, đồng thời hoàn thiện hồ sơ chứng nhận xuất xứ (C/O) theo đúng quy định.

Gia Lai là một trong những vùng sản xuất cà phê trọng điểm của cả nước, với hơn 107.400 ha cà phê, sản lượng khoảng 333.000 tấn/năm. Đáng chú ý, trên 56.600 ha đã đạt các chứng nhận như Organic, Rainforest Alliance, 4C, nền tảng quan trọng để đáp ứng yêu cầu xuất xứ và tiêu chuẩn thị trường cao cấp.

Thực tế cho thấy, một số doanh nghiệp lớn trên địa bàn đã khai thác khá tốt các ưu đãi từ FTA. Công ty TNHH Vĩnh Hiệp (phường An Phú) hiện là một trong những đơn vị xuất khẩu cà phê chủ lực của tỉnh, mỗi năm đưa ra thị trường khoảng 160.000 tấn, xuất khẩu sang 60 quốc gia, trong đó EU chiếm khoảng 60%.

Doanh nghiệp này đã xây dựng chuỗi liên kết bền vững với hơn 10.000 nông hộ, tổ hợp tác và hợp tác xã, triển khai sản xuất theo các tiêu chuẩn 4C, Rainforest Alliance, đồng thời chủ động thích ứng với các yêu cầu mới như EUDR của EU.

Theo bà Trần Thị Lan Anh, Phó Giám đốc Công ty TNHH Vĩnh Hiệp, việc kiểm soát tốt vùng nguyên liệu và truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng quy tắc xuất xứ, mà còn nâng cao giá trị sản phẩm, duy trì thị trường xuất khẩu ổn định trong dài hạn.

Tuy vậy, bên cạnh những “điểm sáng”, không ít doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Gia Lai vẫn chưa tận dụng được đầy đủ ưu đãi thuế quan. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc chưa kiểm soát chặt nguồn nguyên liệu, thiếu hồ sơ truy xuất, hoặc còn lúng túng trong phân loại mã HS và thủ tục xin cấp C/O. Không ít lô hàng vẫn phải xuất khẩu theo thuế thông thường, làm giảm sức cạnh tranh so với đối thủ.

EAEU: Cơ hội còn bỏ ngỏ

So với EU, thị trường Liên minh Kinh tế Á - Âu (EAEU) vẫn chưa được doanh nghiệp Gia Lai khai thác tương xứng, dù Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EAEU cũng dành nhiều ưu đãi thuế quan cho mặt hàng cà phê.

Một phần nguyên nhân là doanh nghiệp chưa nắm vững quy tắc xuất xứ, thủ tục cấp C/O mẫu EAV, trong khi thị trường này đòi hỏi sự ổn định về logistics, thanh toán và đối tác. Điều này khiến EAEU vẫn là “dư địa mở”, nhưng chưa trở thành hướng đi rõ nét của cà phê Gia Lai.

Theo ông Nguyễn Đình Kha, Phó Giám đốc Sở Công Thương Gia Lai, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, doanh nghiệp chỉ có thể nâng cao sức cạnh tranh khi nắm chắc quy tắc xuất xứ và phân loại mã HS đúng ngay từ đầu. Việc tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA không chỉ giúp giảm chi phí mà còn mở rộng cánh cửa thâm nhập thị trường quốc tế.

Đáng chú ý, từ tháng 10/2025, Sở Công Thương Gia Lai được giao trực tiếp cấp C/O và chấp thuận thương nhân tự chứng nhận xuất xứ, góp phần rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, tạo thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu.

"Trong bối cảnh kim ngạch xuất khẩu của tỉnh năm 2025 ước đạt hơn 3,2 tỷ USD, trong đó các mặt hàng chủ lực như cà phê có xu hướng tăng. Việc tận dụng hiệu quả quy tắc xuất xứ sẽ là yếu tố then chốt để cà phê Gia Lai không chỉ “đi xa”, mà còn đứng bền vững trên thị trường quốc tế", ông Nguyễn Đình Kha nhấn mạnh.

Quy tắc xuất xứ là điều kiện để hàng hóa có thể được hưởng ưu đãi thuế quan. Vì vậy doanh nghiệp muốn hưởng ưu đãi thuế quan khi xuất hàng sang các thị trường có FTA hay khi nhập khẩu hàng hóa về Việt Nam đều cần chú ý nghiên cứu và đáp ứng các quy tắc xuất xứ liên quan tới hàng hóa của mình.