Chống lẩn tránh - xu hướng mới trong thương mại quốc tế

Thương mại quốc tế liên tục biến động, xu hướng bảo hộ gia tăng đã khiến các biện pháp phòng vệ thương mại trở thành công cụ được nhiều thị trường sử dụng. Đặc biệt, không chỉ dừng lại ở các biện pháp điều tra chống bán phá giá hay chống trợ cấp, nhiều quốc gia đang đẩy mạnh một hình thức mới là điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.

Trao đổi với Báo Công Thương, ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) nhận định, biện pháp gọi là “vùng xám” trong thương mại, trong các cuộc điều tra vì nó không có một cam kết quốc tế rõ ràng, cũng như ràng buộc về điều tra. Mặt khác, thời gian kết thúc điều tra cũng sẽ nhanh hơn và các cuộc điều tra phụ thuộc vào nội luật, quy định của từng nước, mỗi nước có những quy định khác nhau.  

Theo ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), các biện pháp phòng vệ thương mại vốn không phải điều mới, song điều đáng chú ý là sự dịch chuyển từ điều tra truyền thống sang điều tra chống lẩn tránh. Nếu như một vụ điều tra chống bán phá giá thông thường phải tuân thủ nghiêm ngặt các cam kết quốc tế, kéo dài nhiều tháng, chịu sự giám sát chặt chẽ của WTO, thì điều tra chống lẩn tránh lại ít bị ràng buộc như vậy. Khung pháp lý của biện pháp này chủ yếu nằm trong luật nội địa của từng nước.  

Đánh giá về xu hướng điều tra chống lẩn tránh, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Trang - Chuyên gia cao cấp về Pháp luật và Hội nhập Kinh tế quốc tế cũng cho rằng, trước đây, các nước chủ yếu sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại truyền thống như chống bán phá giá, chống trợ cấp hoặc tự vệ. Tuy nhiên, hiện nay, việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại lại đang được sử dụng nhiều hơn. Cách làm này vừa giúp kéo dài hiệu lực của biện pháp phòng vệ đã có, vừa tránh được những ràng buộc chặt chẽ của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Chính vì vậy, lạm dụng biện pháp chống lẩn tránh đang dần trở thành một xu hướng trong thương mại quốc tế.

Hoa Kỳ hiện là một trong các thị trường thường xuyên điều tra phòng vệ thương mại, trong đó có điều tra chống lẩn tránh. Ông Đỗ Ngọc Hưng – Tham tán Thương mại, Trưởng cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ cho biết, tại Hoa Kỳ, Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên phòng Hoa Kỳ (CBP) và Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) đều điều tra lẩn tránh thuế, đặc biệt có những vụ việc DOC tự khởi xướng điều tra mà không cần đơn kiện của ngành sản xuất trong nước. Đáng chú ý hơn, khi DOC kết luận một vụ việc có hành vi lẩn tránh, thuế áp không chỉ dành cho một doanh nghiệp bị điều tra mà mở rộng cho toàn ngành, khiến toàn bộ doanh nghiệp xuất khẩu mặt hàng đó mất lợi thế.

Theo ông Đỗ Ngọc Hưng, qua theo dõi, có một số hạn chế nhất định của doanh nghiệp Việt Nam khi ứng phó với vụ việc. Trong đó, tính bất ngờ của các vụ việc điều tra khiến doanh nghiệp thường bị động, không có đủ thời gian chuẩn bị. Cách thức trả lời các bản câu hỏi rất phức tạp, đòi hỏi khối lượng thông tin khổng lồ, chi tiết và yêu cầu kiến thức pháp lý cũng như kinh nghiệm thực tiễn đầy đủ mà không phải doanh nghiệp nào cũng có. Các yêu cầu thường đòi hỏi chứng nhận của người gửi và do bỏ sót một số nội dung, doanh nghiệp thường bị đánh giá là chưa hợp tác đầy đủ hoặc thậm chí là không hợp tác, dẫn đến việc chịu những mức thuế ban đầu cao.

Đa dạng hóa nguồn cung nguyên liệu

Từ góc độ thị trường, ông Đỗ Ngọc Hưng nêu, dự báo các vụ việc điều tra về lẩn tránh thuế tại thị trường Hoa Kỳ sẽ diễn ra ngày càng phức tạp với cường độ và số lượng ngày càng nhiều. Thời gian điều tra hiện ngày càng nhanh hơn, khả năng gia hạn thời gian để cung cấp hồ sơ tài liệu cũng như thông tin kiểm chứng liên quan ngày càng ngắn.

Trong bối cảnh đó, doanh nghiệp cần xây dựng quy trình truy xuất nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm xuất khẩu, chuẩn hóa và xây dựng hệ thống dữ liệu để dễ dàng tra cứu, cung cấp thông tin kịp thời khi cơ quan điều tra Hoa Kỳ yêu cầu. Đồng thời, tiếp tục xem xét đa dạng hóa nguồn cung các nguyên liệu đầu vào, tránh phụ thuộc vào các thị trường nguyên liệu truyền thống đang bị Hoa Kỳ áp dụng rào cản phòng vệ thương mại gắt gao. Đặc biệt, tăng cường nhập khẩu nguyên liệu đầu vào từ Hoa Kỳ (như gỗ, nông sản, bông) sẽ giúp minh bạch hóa nguồn gốc sản phẩm.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Trang cũng nhìn nhận, điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại sẽ là xu hướng tất yếu khi làn sóng bảo hộ thương mại tiếp tục lan rộng trên toàn cầu. Đối với Việt Nam, điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nâng cao cảnh giác, có sự chuẩn bị kỹ lưỡng để chủ động đối diện. Không phải vụ việc nào cũng mang lại kết quả tích cực, nhưng việc có sẵn phương án, có sự chuẩn bị trước sẽ luôn giúp doanh nghiệp ứng phó hiệu quả hơn là bị động khi sự việc đã xảy ra.

Theo ông Trung, nếu doanh nghiệp Việt Nam hoặc ngành sản xuất trong nước bị điều tra và bị áp dụng các biện pháp chống lẩn tránh phòng vệ thương mại, hệ quả không chỉ dừng lại ở một doanh nghiệp hay một vụ việc cụ thể. Khi biện pháp bị mở rộng, toàn bộ doanh nghiệp Việt Nam cùng mặt hàng liên quan sẽ bị ảnh hưởng, dẫn đến tình trạng thị trường bị đóng lại. Điều này khiến các doanh nghiệp Việt dù có năng lực đầu tư hay mong muốn mở rộng sản xuất cũng sẽ mất cơ hội thâm nhập thị trường.

Trước thực tiễn đó, ông Chu Thắng Trung khuyến nghị, doanh nghiệp cần tập trung vào quản trị chuỗi cung ứng và đẩy mạnh chuyển đổi số. Toàn bộ quy trình, từ nguyên liệu chính đến nguyên phụ liệu  phải được quản lý chặt chẽ về nguồn gốc, xuất xứ. Những khâu này cần được tích hợp trong một hệ thống quản trị hiện đại, phục vụ mục tiêu số hóa dữ liệu.  “Nhờ đó, khi phát sinh vấn đề, doanh nghiệp chỉ cần truy cập hệ thống là có thể truy xuất toàn bộ nguồn gốc và dữ liệu chuỗi cung ứng, từ đầu vào đến đầu ra. Đây chính là căn cứ quan trọng giúp doanh nghiệp chứng minh với cơ quan điều tra nước ngoài rằng mình tuân thủ đúng quy định” – ông Trung nhấn mạnh.

Ông Đỗ Ngọc Hưng – Tham tán Thương mại, Trưởng cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ: Thương vụ sẽ tiếp xúc, thu thập thông tin, vận động các hiệp hội ngành hàng của thị trường để nắm bắt thông tin, cảnh báo nguy cơ, giúp doanh nghiệp có thêm thời gian chủ động ứng phó, đồng thời báo cáo kịp thời cho các cơ quan chủ quản để xây dựng kịch bản kịp thời.