Hướng đi thực tiễn để giảm nghèo

Ở nhiều tỉnh vùng cao, việc phát triển dược liệu theo chuỗi giá trị đã trở thành hướng đi thực tiễn để giảm nghèo, tạo việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số. Việc áp dụng tiêu chuẩn GACP-WHO (Good Agricultural and Collection Practices của WHO) trong trồng, thu hái, chế biến dược liệu không chỉ nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn mở rộng thị trường ổn định. Các doanh nghiệp tham gia chuỗi liên kết, từ lúc chọn giống, hướng dẫn kỹ thuật cho người dân, đến thu mua và chế biến sâu, đã mang lại lợi ích thiết thực.

Khảo sát thực tế tại Lào Cai, Bắc Ninh, Bình Định… cho thấy các doanh nghiệp như Traphaco, VietMec, BIDIPHAR, Nam Dược, Thiên Dược đều đã nhận vùng dược liệu đạt chuẩn GACP-WHO, ký hợp đồng hỗ trợ kỹ thuật với nông dân, triển khai vùng trồng sạch và đưa vào chế biến hiện đại. Chính sự liên kết này đã giúp đồng bào dân tộc thiểu số tham gia trực tiếp chuỗi sản xuất, có thu nhập ổn định, ít bị lệ thuộc thương lái, đồng thời bảo tồn được loại cây thuốc bản địa và đa dạng sinh học.

Doanh nghiệp cùng với địa phương và nhà khoa học chính là nhân tố trung tâm trong quá trình xây dựng vùng dược liệu chuẩn. Traphaco là một ví dụ điển hình. Công ty đã dẫn dắt người dân tộc thiểu số tại Sapa, Lào Cai thực hiện mô hình trồng cây như actiso, đinh lăng, bìm bìm và rau đắng đất đạt chuẩn GACP-WHO. Đại diện Traphaco, chia sẻ rằng “việc cung cấp giống tốt, hướng dẫn kỹ thuật, thu mua nguyên liệu chất lượng cao theo hợp đồng đã giúp người dân vùng cao tăng thu nhập từ 3-5 triệu đồng/hộ/tháng, đời sống được cải thiện rõ ràng”.

Đến nay, Traphaco có 5 loại dược liệu có vùng trồng/thu hái đạt GACP, hàng chục dược liệu có vùng trồng được kiểm soát theo GACP. Cùng đó, công ty đã đảm bảo chất lượng, hiệu quả cho các sản phẩm Đông dược chủ lực: Boganic, Hoạt huyết dưỡng nào, Cebraton… giữ thị phần số 1 tại Việt Nam nhiều năm, được người tiêu dùng, thầy thuốc tin dùng.

Hiện nay Traphaco có chiến lược phát triển song hành Đông dược – Tân dược, trong đó Đông dược đi theo hướng phát triển dòng sản phẩm Đông dược cao cấp đặc trưng riêng của Traphaco.

VietMec cũng phát triển gần 20 vùng trồng đạt chuẩn; vùng dược liệu được thu hoạch, chế biến theo qui trình nghiêm ngặt và có khả năng xuất khẩu. Doanh nghiệp BIDIPHAR tại An Toàn (Bình Định) đã được Bộ Y tế chứng nhận vùng trồng dược liệu GACP-WHO, và Nam Dược có nhiều vùng trồng dây thìa canh, cát cánh… được chuẩn hóa để phục vụ các sản phẩm thuốc, thực phẩm bảo vệ sức khỏe.

Tại Gia Lai, tính đến cuối tháng 7/2025, Gia Lai có hơn 1.008 ha dược liệu, trong đó, gần 845 ha trên đất nông nghiệp (đinh lăng, nghệ, gừng, sả, cà gai leo, đan sâm, sa chi, nhàu, gấc, hà thủ ô...) và hơn 164 ha khoanh nuôi, bảo tồn phát triển dược liệu dưới tán rừng (nghệ, gừng, sa nhân…).

Thời gian gần đây, nhiều doanh nghiệp đã ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất và liên kết tiêu thụ, chế biến sâu dược liệu, đạt chuẩn Thực hành tốt sản xuất thuốc (GMP) như: Công ty TNHH Phát triển khoa học Quốc tế Trường Sinh, Công ty CP Phát triển dược liệu Gia Lai, Công ty CP Đông Nam Dược Gia Lai, Nhà máy dược liệu tại Cụm công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp xã Chư Păh...

Sự tham gia của doanh nghiệp không chỉ là mua bán nguyên liệu mà còn đầu tư vào đào tạo kỹ thuật cho người dân, hỗ trợ giống, áp dụng quản lý chất lượng đầu vào và sau thu hoạch. Các doanh nghiệp đều cho biết rằng khi đảm bảo tiêu chuẩn GACP-WHO thì sản phẩm có thể bán được giá cao hơn, có thị trường ổn định hơn, đặc biệt là đáp ứng được yêu cầu trong nước và đòi hỏi ngày càng khắt khe từ thị trường quốc tế.

Triển vọng phát triển bền vững

Đối với người dân đồng bào dân tộc thiểu số, việc tham gia vào chuỗi sản xuất dược liệu chuẩn GACP-WHO đã mang lại nhiều chuyển biến tích cực. Trước đây, họ chủ yếu thu hái dược liệu hoang dã, bán nhỏ lẻ qua nhiều khâu trung gian, chất lượng không ổn định. Khi có doanh nghiệp đi cùng, có hướng dẫn qui trình trồng, thu hái, sơ chế theo tiêu chuẩn, người dân nhận được trả công tương xứng, năng suất cao hơn, rủi ro thất thoát giảm. Ví dụ mô hình dược liệu Tam thất, Đương quy, Cát cánh ở Bắc Hà (Lào Cai) với người dân H’Mông và Phù La chứng minh rằng liên kết sản xuất - chế biến - tiêu thụ theo GACP-WHO là mô hình khả thi, không chỉ tạo thu nhập mà còn bảo tồn nghề truyền thống.

Triển vọng đã rõ ràng: nếu có nhiều vùng trồng chuẩn hóa hơn, nếu chính sách hỗ trợ giống, vốn, công nghệ chế biến sau thu hoạch được quan tâm, thì ngành dược liệu Việt Nam có thể nâng cao giá trị sản phẩm, giảm nhập khẩu, gia tăng xuất khẩu. Việc phát triển vùng dược liệu sạch cũng góp phần bảo vệ môi trường, phát triển nông nghiệp xanh, giảm sử dụng hóa chất, bảo tồn đa dạng sinh học. Các báo và các chuyên gia đều nhấn mạnh rằng mô hình liên kết “4 nhà” – Nhà nước, Nhà khoa học, Doanh nghiệp, Nông dân là chìa khóa để chuỗi giá trị dược liệu thực sự bền vững.