Trong bối cảnh các FTA thế hệ mới ngày càng siết chặt yêu cầu về minh bạch chuỗi cung ứng và quy tắc xuất xứ, Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) đang vượt ra khỏi khuôn khổ một thủ tục hành chính đơn thuần để trở thành “tấm vé thông hành” quyết định khả năng tận dụng ưu đãi thuế quan của doanh nghiệp xuất khẩu.

Với tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu lớn và tập trung nhiều ngành hàng nhạy cảm về xuất xứ, khu vực phía Nam đang đứng trước yêu cầu vừa chuẩn hóa, vừa nâng cao chất lượng cấp C/O.

Phóng viên Báo Công Thương đã trao đổi với ông Trần Ngọc Bình - Trưởng phòng Quản lý Xuất nhập khẩu, Khu vực TP. Hồ Chí Minh (Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương) về những điểm nghẽn, giải pháp và định hướng nâng tỷ lệ tận dụng C/O trong giai đoạn tới.

“Chìa khóa” để doanh nghiệp có thể được cấp C/O lần đầu

Từ thực tiễn quản lý, những “điểm nghẽn” nào đang khiến hồ sơ C/O của doanh nghiệp phía Nam thường bị từ chối hoặc phải bổ sung, thưa ông?

Ông Trần Ngọc Bình: Có thể thấy nguyên nhân phổ biến nhất khiến hồ sơ C/O bị từ chối hoặc yêu cầu bổ sung là do doanh nghiệp chuẩn bị hồ sơ chưa đầy đủ, chưa đúng bản chất quy tắc xuất xứ. Nguyên nhân khách quan chủ yếu xuất phát từ việc nhiều doanh nghiệp chưa nắm vững quy tắc xuất xứ, trong khi đây là lĩnh vực mang tính chuyên sâu, kỹ thuật cao và thường xuyên thay đổi theo từng hiệp định.

Hiện nay, Việt Nam tham gia nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA) với phạm vi cam kết và tiêu chí xuất xứ khác nhau. Có những FTA có nội dung tương đối giống nhau, nhưng tiêu chí xác định xuất xứ lại không hoàn toàn trùng khớp. Không ít doanh nghiệp do thiếu thời gian nghiên cứu hoặc chưa có bộ phận chuyên trách đủ năng lực nên dễ nhầm lẫn giữa các hiệp định, dẫn tới áp dụng sai tiêu chí xuất xứ cho hàng hóa xuất khẩu. Khi đó, hồ sơ C/O không đáp ứng yêu cầu và buộc phải chỉnh sửa, bổ sung.

Bên cạnh yếu tố khách quan, cũng có những nguyên nhân mang tính chủ quan, trong đó không loại trừ trường hợp doanh nghiệp cố tình khai sai, gian lận xuất xứ để được hưởng ưu đãi thuế quan. Những trường hợp này không chỉ khiến hồ sơ bị bác bỏ mà còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý rất lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của doanh nghiệp và hình ảnh hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Vậy đâu là “chìa khóa” để doanh nghiệp có thể được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) ngay từ lần nộp hồ sơ đầu tiên, thưa ông?

Ông Trần Ngọc Bình: Yêu cầu cốt lõi là hồ sơ phải được chuẩn hóa ngay từ đầu. Để làm được điều đó, doanh nghiệp cần chủ động nghiên cứu kỹ các FTA mà Việt Nam đang tham gia, từ đó xác định rõ sản phẩm của mình, thị trường xuất khẩu mục tiêu và hiệp định phù hợp để áp dụng.

Tôi muốn nhấn mạnh rằng, có những thị trường mà Việt Nam cùng lúc có nhiều FTA song song, như Singapore hay Nhật Bản. Doanh nghiệp không thể áp dụng một cách máy móc mà cần lựa chọn đúng hiệp định mang lại lợi ích cao nhất cho mình.

Theo tôi, doanh nghiệp nên đặt song song hai tiêu chí quan trọng khi lựa chọn FTA: thứ nhất là mức thuế ưu đãi thấp nhất; thứ hai là quy tắc xuất xứ dễ đáp ứng nhất đối với chuỗi sản xuất, nguồn nguyên liệu của doanh nghiệp.

Khi hiểu đúng và hiểu đủ về các hiệp định, doanh nghiệp không chỉ giảm thiểu rủi ro hồ sơ bị trả lại mà còn tận dụng hiệu quả ưu đãi thuế quan, qua đó tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường xuất khẩu.

Duy trì lợi thế cạnh tranh và thích ứng linh hoạt

Ông đánh giá như thế nào về mức độ sẵn sàng của cộng đồng doanh nghiệp phía Nam trong việc tận dụng C/O hiện nay?

Ông Trần Ngọc Bình: Mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp phía Nam hiện nay ở mức khá cao. Đây là khu vực tập trung nhiều doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp xuất khẩu chủ lực của cả nước, với kim ngạch xuất khẩu duy trì ở mức cao và ổn định trong nhiều năm.

Chính việc thường xuyên tham gia thị trường quốc tế đã buộc các doanh nghiệp phía Nam quan tâm sớm và đầu tư bài bản cho nghiên cứu thị trường, nắm bắt chính sách thương mại và các cam kết trong FTA. Nhiều doanh nghiệp đã hình thành bộ phận chuyên trách về xuất nhập khẩu, am hiểu quy tắc xuất xứ và chủ động xây dựng phương án sử dụng C/O phù hợp cho từng thị trường, từng đơn hàng.

So với mặt bằng chung, khả năng tận dụng C/O và ưu đãi FTA của doanh nghiệp phía Nam là tương đối tốt. Quan trọng hơn, nhiều doanh nghiệp không còn xem C/O chỉ là thủ tục hành chính, mà đã gắn việc sử dụng C/O với chiến lược xuất khẩu và chiến lược thị trường dài hạn. Đây là nền tảng quan trọng giúp hàng hóa phía Nam duy trì lợi thế cạnh tranh và thích ứng linh hoạt trước những biến động của thương mại quốc tế.

Để tiếp tục nâng tỷ lệ tận dụng ưu đãi C/O trong giai đoạn 2025 - 2026, Cục Xuất nhập khẩu có những kế hoạch hỗ trợ cụ thể nào cho doanh nghiệp phía Nam, thưa ông?

Ông Trần Ngọc Bình: Trong thời gian tới, hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao khả năng tận dụng C/O và ưu đãi từ các FTA tiếp tục là nhiệm vụ trọng tâm của Cục Xuất nhập khẩu. Trên thực tế, chúng tôi đã và đang triển khai nhiều hoạt động đào tạo, tập huấn và tư vấn chuyên sâu về quy tắc xuất xứ cho cộng đồng doanh nghiệp khu vực phía Nam.

Trung bình mỗi năm, đơn vị tổ chức khoảng 20 lớp đào tạo, tập huấn trực tiếp, đồng thời phối hợp tham gia giảng dạy tại các lớp do các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội và tổ chức liên quan tổ chức. Nội dung đào tạo tập trung vào những vấn đề thiết thực như cập nhật quy tắc xuất xứ trong các FTA thế hệ mới, hướng dẫn xác định tiêu chí xuất xứ cho từng nhóm hàng, lập hồ sơ C/O đúng – đủ, cũng như nhận diện các rủi ro thường gặp khiến hồ sơ bị trả lại.

Hiệu quả từ các chương trình này là rất rõ nét. Doanh nghiệp tham gia đều phản hồi tích cực, đánh giá cao tính thực tiễn và khả năng áp dụng ngay vào hoạt động xuất khẩu. Nhiều doanh nghiệp sau đào tạo đã chủ động hơn trong khâu chuẩn bị hồ sơ, giảm đáng kể số lần phải bổ sung, chỉnh sửa, từ đó tiết kiệm thời gian và chi phí.

Tôi kỳ vọng rằng, thông qua việc duy trì và mở rộng các hoạt động đào tạo, tư vấn chuyên sâu, doanh nghiệp phía Nam sẽ ngày càng hiểu đúng, hiểu sâu về quy tắc xuất xứ và các FTA. Qua đó, không chỉ nâng cao tỷ lệ tận dụng ưu đãi C/O trong giai đoạn sắp tới, mà còn góp phần hình thành lực lượng doanh nghiệp xuất khẩu chuyên nghiệp, tuân thủ pháp luật và có năng lực cạnh tranh bền vững trên thị trường quốc tế.

Xin cảm ơn ông!