Xuất xứ không chỉ là “thủ tục giấy tờ”

Bà Nguyễn Thị Hương Liên - Phó Tổng giám đốc Công ty cổ phần Sao Thái Dương cho biết, doanh nghiệp hiện đang xuất khẩu sản phẩm sang những thị trường lớn và có yêu cầu cao như Trung Quốc, Hàn Quốc, Anh, Hoa Kỳ.

Trong đó, việc sử dụng C/O ưu đãi theo các Hiệp định thương mại tự do (FTA) là một công cụ quan trọng tăng sức cạnh tranh, đặc biệt với các dòng sản phẩm có nguồn gốc từ dược liệu.

“Tùy theo từng lô hàng và thị trường, chúng tôi sử dụng C/O ưu đãi phù hợp với quy tắc xuất xứ để tận dụng tối đa lợi thế thuế quan. Tuy nhiên, trên thực tế, việc tận dụng các C/O ưu đãi lại không hề đơn giản" - Bà Nguyễn Thị Hương Liên nói.

Cho rằng, khó khăn đầu tiên nằm ở việc chứng minh xuất xứ hàng hóa. Bà Nguyễn Thị Hương Liên đánh giá, do đặc thù ngành dược - mỹ phẩm từ thảo dược, chuỗi cung ứng kéo dài từ vùng trồng - sơ chế - chiết xuất - sản xuất thành phẩm, việc theo dõi định mức, hàm lượng xuất xứ và hồ sơ nguyên liệu trở nên phức tạp hơn nhiều so với các ngành chế biến thông thường.

Trong khi đó, vùng trồng dược liệu ở Việt Nam vẫn mang tính manh mún, hồ sơ chứng từ người dân cung cấp chưa đồng bộ, dễ thiếu hoặc không đạt chuẩn. Chỉ cần một sai sót nhỏ trong khai báo, hồ sơ có thể bị trả lại hoặc bị từ chối, kéo theo chi phí và thời gian.

Dù thủ tục cấp C/O đã được cải thiện, doanh nghiệp vẫn gặp khó do yêu cầu hồ sơ nhiều, dễ thiếu sót, thời gian xử lý kéo dài vào mùa cao điểm, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ giao hàng. Nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ như Sao Thái Dương chưa có bộ phận chuyên trách về FTA và xuất xứ, nhân sự thường kiêm nhiệm, thiếu chiều sâu chuyên môn.

Những khó khăn này càng bộc lộ rõ khi doanh nghiệp tiếp cận cơ chế tự chứng nhận xuất xứ. “Doanh nghiệp rất ngại rủi ro, bởi nếu khai sai sẽ phải tự chịu trách nhiệm hoàn toàn, có thể bị kiểm tra sau thông quan, thậm chí bị đưa vào diện theo dõi”, bà Liên bày tỏ.

Dù còn nhiều băn khoăn, song lãnh đạo Sao Thái Dương khẳng định, doanh nghiệp ủng hộ chủ trương tự chứng nhận xuất xứ mà Bộ Công Thương đang hướng tới. Nếu làm tốt, cơ chế này sẽ mang lại nhiều lợi ích rõ rệt: rút ngắn thời gian giao hàng, giảm nguy cơ trễ tàu, giảm chi phí lưu kho, lưu bãi; doanh nghiệp chủ động hoàn toàn trong quy trình xuất khẩu, linh hoạt hơn trong đàm phán với đối tác.

Tuy nhiên, mặt trái của cơ chế này cũng rất rõ. Rủi ro pháp lý tăng cao khi doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm hoàn toàn về tính chính xác của hồ sơ. Chỉ một sai sót có thể dẫn đến bị từ chối ưu đãi thuế, bị kiểm tra sau thông quan hoặc xử phạt hành chính; yêu cầu về hệ thống quản lý hồ sơ, nhân sự chuyên môn sâu và khả năng giải trình đều ở mức rất cao.

Do đó, bà Nguyễn Thị Hương Liên kiến nghị, tự chứng nhận xuất xứ không thể làm đại trà, cần lộ trình, có sàng lọc doanh nghiệp và hỗ trợ kỹ thuật đi kèm, nhất là các ngành rủi ro cao như dược - mỹ phẩm. Đồng thời đề xuất Bộ Công Thương, tiếp tục đơn giản hóa và số hóa thủ tục C/O, chuẩn hóa quy trình giữa các địa phương; mở rộng danh sách doanh nghiệp đủ điều kiện tự chứng nhận; tăng cường đào tạo thực hành; xây dựng tài liệu hướng dẫn chi tiết theo từng FTA.

Doanh nghiệp cũng kiến nghị, công nhận vùng trồng dược liệu đạt chuẩn xuất xứ, thay vì chứng minh từ từng hộ dân riêng lẻ, giảm gánh nặng chứng từ và khuyến khích phát triển vùng nguyên liệu trong nước.

Thách thức lớn từ nhận thức, năng lực

Phân tích sâu hơn về cơ chế tự chứng nhận xuất xứ, ông Nguyễn Minh Khôi - Giám đốc Tư vấn của Viện Tony Blair tại Việt Nam cho rằng, về bản chất, đây là một cơ chế rất có lợi cho doanh nghiệp, giúp loại bỏ chi phí tuân thủ, chi phí hành chính và đi lại trong quá trình xin cấp C/O.

Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất hiện nay không phải là doanh nghiệp không làm được, mà họ chưa mường tượng được toàn bộ quy trình tự chứng nhận xuất xứ ngay từ đầu. Trong khi, hệ thống thông tin và hướng dẫn hiện vẫn chưa đủ “thân thiện” để doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp nhỏ và vừa, có cái nhìn tổng thể, yên tâm triển khai.

Giám đốc Tư vấn của Viện Tony Blair tại Việt Nam thẳng thắn chỉ ra tâm lý e ngại phổ biến của doanh nghiệp Việt khi phải tự chịu trách nhiệm về thông tin khai báo. Và thách thức hiện nay chủ yếu nằm ở nhận thức và năng lực nội tại của doanh nghiệp.

'Nhiều doanh nghiệp không cố tình khai sai, nhưng lại không biết khai thế nào cho đúng chuẩn. Vì vậy, vai trò của Bộ Công Thương và các hiệp hội là nâng cao nhận thức, hướng dẫn bài bản ngay từ đầu, giúp doanh nghiệp vượt qua giai đoạn bỡ ngỡ' - Giám đốc Tư vấn của Viện Tony Blair tại Việt Nam nêu.

Về phía doanh nghiệp, Giám đốc Tư vấn của Viện Tony Blair tại Việt Nam cho rằng, có hai việc cốt lõi cần làm. Một là, minh bạch hóa chuỗi cung ứng, áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc ổn định để đáp ứng quy tắc xuất xứ và các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe của thị trường nhập khẩu.

Hai là tăng cường liên kết trong nội bộ ngành và liên ngành. Thương mại quốc tế ngày càng phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp đa chiều.

Đánh giá cao sáng kiến Hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng FTA của Bộ Công Thương. Giám đốc Tư vấn của Viện Tony Blair tại Việt Nam nhìn nhận: "Đây là không gian cần thiết để doanh nghiệp, hiệp hội và các ngành nghề liên quan cùng trao đổi, chia sẻ và nâng cao năng lực hội nhập”.