Nâng cao năng lực xuất khẩu và tận dụng ưu đãi FTA

Tại Hội nghị công bố triển khai cấp C/O và đối thoại với doanh nghiệp do Sở Công Thương Hà Nội phối hợp với Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) tổ chức sáng 28/10, TS Mạc Quốc Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP. Hà Nội (HANOISME), nhấn mạnh vai trò quan trọng của các bộ, ngành trung ương và chính quyền thành phố trong việc đồng hành, tăng cường đối thoại với doanh nghiệp.

Theo ông Mạc Quốc Anh, trong bối cảnh phân cấp, phân quyền từ thành phố đến các quận, huyện, xã, phường, các bộ ngành và sở, ngành đã chủ động tạo hành lang pháp lý thuận lợi, đồng thời triển khai các cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp đồng bộ. “Buổi hội nghị hôm nay là minh chứng cụ thể cho nỗ lực đồng hành và hỗ trợ doanh nghiệp, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh, địa phương”, ông cho biết.

Các hoạt động này cũng giúp khơi thông dòng vốn đầu tư, thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu. Sự phối hợp giữa các bộ, ngành trung ương, chính quyền thành phố và các sở, ngành chuyên môn góp phần tạo môi trường đầu tư, kinh doanh minh bạch, cởi mở và hiệu quả, đặc biệt trong lĩnh vực công thương. Khi cơ chế phân cấp được triển khai, cơ hội để Hà Nội trở thành địa phương đối thoại và hỗ trợ doanh nghiệp ngày càng rõ nét, hướng tới mục tiêu xây dựng thủ đô đáng sống, đáng đầu tư và “đáng để xuất khẩu”.

Đánh giá vai trò của FTA Index, ông Mạc Quốc Anh cho biết năm 2025 đánh dấu giai đoạn bản lề trong nâng cao năng lực hội nhập quốc tế của Hà Nội, sau khi Thành phố ban hành Kế hoạch số 251/KH-UBND ngày 12/9/2025 nhằm cải thiện và nâng cao chỉ số đánh giá kết quả thực hiện các Hiệp định thương mại tự do (FTA Index). Với sự đồng hành của Bộ Công Thương, Hà Nội thể hiện quyết tâm tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do đã ký kết, bao phủ hơn 60% GDP. FTA Index không chỉ đo mức độ sẵn sàng hội nhập quốc tế mà còn phản ánh năng lực cạnh tranh và cải thiện môi trường kinh doanh, tạo nền tảng để Hà Nội trở thành đô thị xuất khẩu thông minh.

Dù vậy, thực trạng cho thấy chỉ khoảng 32% hội viên hiểu rõ quy tắc xuất xứ, và chưa tới 25% tận dụng được ưu đãi FTA, còn thấp so với tiềm năng, đặc biệt khi thành phố phấn đấu đạt tăng trưởng xuất khẩu hai con số trong năm 2026. “Với cơ chế phân quyền, phân cấp, doanh nghiệp có thể nộp hồ sơ trực tiếp tại Hà Nội, kể cả khi trụ sở đặt ở tỉnh khác, tạo thuận lợi, giảm thời gian và chi phí. Đây là bước tiến quan trọng giúp doanh nghiệp tiếp cận ưu đãi FTA nhanh hơn, nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả xuất khẩu”, ông Mạc Quốc Anh nhấn mạnh.

Về năng lực xuất khẩu và logistics, theo ông Mạc Quốc Anh, chi phí logistics hiện chiếm khoảng 17–20% giá thành sản phẩm, dù đã cải thiện còn 10–15%, vẫn cao hơn mức trung bình ASEAN (khoảng 12%). Chi phí cao này gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc đáp ứng các tiêu chí xanh, số hóa và minh bạch theo yêu cầu của các FTA thế hệ mới, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu.

Liên quan đến thách thức chiến lược, FTA Index không chỉ là chỉ số thương mại hóa mà còn tích hợp các tiêu chuẩn phi thuế quan, bao gồm chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, ESG, tiêu chuẩn lao động, môi trường và cơ chế điều chỉnh carbon. Tuy nhiên, chỉ 18% doanh nghiệp có kế hoạch đánh giá và giảm phát thải carbon, một tỷ lệ còn quá thấp. Đây là vấn đề đáng lo ngại khi từ năm 2026–2027, các chỉ số này sẽ được áp dụng trong xuất khẩu vào EU. Nếu không thực hiện sớm, doanh nghiệp sẽ chịu thiệt hại 5–8% lợi nhuận mỗi năm do chi phí tuân thủ các quy định.

10 kiến nghị từ doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội

Trước thực trạng này, cộng đồng doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội đưa ra 10 kiến nghị và giải pháp cụ thể để hỗ trợ doanh nghiệp thích ứng, nâng cao năng lực cạnh tranh và tận dụng tối đa ưu đãi từ các FTA và thị trường quốc tế.

Thứ nhất, các doanh nghiệp đề xuất sớm thành lập Trung tâm FTA Hà Nội để trở thành cầu nối, kết nối dữ liệu tư vấn về FTA và quy tắc xuất xứ giữa Bộ Công Thương, các cục liên quan và cơ quan hải quan. Qua trung tâm này, thông tin về FTA và quy tắc xuất xứ được cập nhật kịp thời, góp phần tăng tỷ lệ doanh nghiệp tận dụng ưu đãi thuế quan từ mức 32% hiện nay lên khoảng 55% trong năm 2026.

Thứ hai, đề xuất hoàn thiện và số hóa quy trình cấp C/O trên nền tảng số. Mục tiêu là giảm 50% thời gian xử lý và đảm bảo 100% hồ sơ được giải quyết trực tuyến, loại bỏ hoàn toàn hồ sơ giấy vào năm 2026, tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp trong quá trình xuất khẩu.

Thứ ba, xây dựng bộ chỉ số năng lực FTA cho doanh nghiệp. Bộ chỉ số này sẽ đánh giá khả năng tiếp cận ưu đãi, quản lý hồ sơ xuất xứ, logistics và chuyển đổi xanh, từ đó phân loại doanh nghiệp theo ngành và lĩnh vực (thực phẩm, công nghiệp nhẹ, công nghiệp nặng…), giúp cơ quan quản lý và các chương trình hỗ trợ nhắm đúng đối tượng.

Thứ tư, mở rộng nguồn lực tài chính. Bên cạnh quỹ tín dụng hiện có của Hà Nội, cần bổ sung nguồn hỗ trợ đầu tư công nghệ xanh và chuyển đổi số, với quy mô 500–700 tỷ đồng trong giai đoạn 2025–2030, nhằm nâng cao năng lực sản xuất sạch, tăng giá trị hàng xuất khẩu và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Thứ năm, thiết lập hệ thống cảnh báo sớm về rủi ro thương mại. Thông qua kết nối dữ liệu với Bộ Công Thương và các cục liên quan, hệ thống này sẽ thông báo kịp thời các vấn đề như điều tra chống bán phá giá, giúp doanh nghiệp chủ động ứng phó, giảm thiệt hại và duy trì lợi thế cạnh tranh.

Thứ sáu, thúc đẩy thương mại số và thương mại điện tử xuyên biên giới. Hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu trực tuyến thường xuyên hơn, hướng tới mục tiêu kim ngạch 5–7 tỷ USD từ thương mại điện tử, đồng thời cải thiện khả năng tiếp cận thị trường quốc tế một cách linh hoạt và hiệu quả.

Thứ bảy, phát triển chuỗi cung ứng xanh và logistics thông minh. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại giúp quản lý kho vận hiệu quả, giảm chi phí logistics từ 18–20% xuống khoảng 14%, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu xanh, bền vững.

Thứ tám, tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nhân lực FTA/FTA compliance. Sở Công Thương được đề xuất tiếp tục tổ chức các hội nghị, buổi đối thoại thường xuyên, kết hợp với các trường đại học trên địa bàn để mở các khóa đào tạo ngắn hạn. Mục tiêu là cung cấp kiến thức thực tiễn về quy tắc xuất xứ, thủ tục xuất khẩu, đồng thời đào tạo đội ngũ cán bộ, chuyên gia đủ năng lực hỗ trợ doanh nghiệp.

Thứ chín, thúc đẩy hợp tác liên kết ngành, chia sẻ dữ liệu và hình thành mạng lưới PVP (Public-Private Partnership). Ví dụ, các hiệp hội doanh nghiệp nhỏ, hiệp hội chủ lực ngành dệt may, da giày… có thể kết nối, chia sẻ dữ liệu, bài học thành công và thất bại, tạo cơ chế hỗ trợ trực tiếp và hỗ trợ chéo, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động xuất khẩu và tăng tính cạnh tranh của doanh nghiệp trên địa bàn Hà Nội.

Thứ mười, mở rộng chính sách tín dụng ưu tiên và bảo lãnh xuất khẩu. Cần tăng quy mô các gói tín dụng xanh, sạch, hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ, nâng tổng nguồn vốn lên hàng nghìn tỷ đồng, tạo điều kiện thuận lợi về vốn cho sản xuất, đầu tư công nghệ xanh và mở rộng xuất khẩu.

FTA Index là những chỉ số quan trọng phản ánh năng lực cạnh tranh, niềm tin và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp tại Hà Nội. Nếu Thủ đô tập trung cải thiện các chỉ số này, đồng thời nâng cao hiệu quả tiếp cận thông tin, cải cách thủ tục hành chính, đẩy mạnh năng lực logistics và chuyển đổi xanh, chắc chắn Hà Nội sẽ tăng tỷ lệ tận dụng FTA thêm 10%, đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng 10–20% kim ngạch xuất khẩu. Hà Nội sẽ trở thành mô hình mẫu về chính quyền hai cấp, doanh nghiệp tự chủ và minh bạch, khẳng định vị thế là trung tâm xuất khẩu xanh, đổi mới và bền vững của Việt Nam.