Giá trị kinh tế gắn liền với du lịch trải nghiệm

Những ngày đầu thu, theo con đường uốn quanh qua những sườn núi, Ngân Sơn hiện lên xanh mướt trong sắc lá non của rừng dẻ ván (hạt dẻ). Từng hàng cây được người dân bản Nà Pài, Nà Nọi, Bản Tèn trồng nối tiếp nhau, rợp bóng mát và trĩu quả. Không còn là loài cây mọc tự nhiên, nay dẻ ván đã trở thành một loại cây trồng hàng hóa, mở ra hướng phát triển kinh tế bền vững cho đồng bào dân tộc nơi đây.

Theo chia sẻ của nhiều hộ dân, trước kia cây dẻ ván mọc rải rác trong rừng, ít được chú ý. Nhưng những năm gần đây, nhận thấy giá trị kinh tế của loại hạt này ngày càng cao, bà con đã mạnh dạn nhân giống, trồng tập trung. Cây dẻ ván thích hợp với khí hậu mát mẻ, thổ nhưỡng vùng núi đá, dễ chăm sóc, tuổi thọ cao và cho thu hoạch ổn định. Mỗi cây trưởng thành có thể cho hàng chục kilôgam hạt mỗi vụ, mang lại thu nhập vài chục triệu đồng mỗi hecta, cao gấp nhiều lần so với trồng ngô hay sắn.

Người dân bản địa ví cây dẻ như “của để dành của núi rừng”, bởi không chỉ cho quả, mà còn là bóng mát, giữ đất, giữ nước, góp phần phủ xanh đồi trọc. Hạt dẻ ván được thu hái vào độ tháng 8 - tháng 9, khi quả già nứt vỏ, hạt rơi lộ ra màu nâu bóng đẹp mắt.

Điều đặc biệt là hạt dẻ ván Ngân Sơn không chỉ ngon, bùi, mà còn có vị thơm ngậy rất riêng, khác biệt so với dẻ Trùng Khánh (Cao Bằng) hay dẻ Lạng Sơn. Chính sự khác biệt đó đã khiến nhiều thương lái tìm đến tận bản để thu mua. Một số hộ dân còn tận dụng sản phẩm để chế biến các món đặc sản như bánh dẻ, chè dẻ, mứt dẻ, tạo thêm giá trị gia tăng.

Cùng với đó, phong trào du lịch sinh thái kết hợp trải nghiệm mùa hái dẻ đang được xã Ngân Sơn khuyến khích. Du khách có thể đến thăm các khu rừng dẻ bạt ngàn, tự tay hái hạt, thưởng thức các món ăn dân dã như gà nướng lá dẻ, xôi dẻ, cơm lam nướng cùng hạt dẻ rang. Đây chính là mô hình “kinh tế xanh” đang được chính quyền địa phương hướng tới – phát triển du lịch gắn với bảo tồn hệ sinh thái rừng.

Theo thống kê sơ bộ của xã Đồng Hỷ (nơi Ngân Sơn sáp nhập), diện tích dẻ ván toàn xã hiện đạt hơn 150 ha, trong đó gần 100 ha đang cho thu hoạch ổn định. Hạt dẻ tươi có giá dao động từ 50.000-70.000 đồng/kg, vào mùa cao điểm có thể lên tới 100.000 đồng/kg mà vẫn “cháy hàng”.

Hướng tới sản phẩm đặc sản và bảo tồn giống bản địa

Nhằm phát huy giá trị của cây dẻ ván, chính quyền xã Ngân Sơn đang phối hợp cùng Trung tâm Khuyến nông và Sở Nông nghiệp Môi trường tỉnh Thái Nguyên xây dựng đề án phát triển vùng trồng dẻ ván bền vững. Một số hộ đã liên kết thành Tổ hợp tác sản xuất dẻ ván Ngân Sơn, hướng tới việc xây dựng nhãn hiệu tập thể và tham gia chương trình OCOP trong thời gian tới.

Để sản phẩm có chỗ đứng trên thị trường, địa phương đang nghiên cứu quy trình chế biến sâu như sấy khô, rang chín, đóng gói hút chân không, vừa kéo dài thời gian bảo quản, vừa giữ nguyên hương vị tự nhiên. Nhiều doanh nghiệp nhỏ trong tỉnh cũng đang tìm cách hợp tác, đưa sản phẩm dẻ ván vào các cửa hàng đặc sản, siêu thị và sàn thương mại điện tử.

Cùng với phát triển kinh tế, cây dẻ ván còn góp phần quan trọng trong bảo vệ môi trường và gìn giữ văn hóa bản địa. Người Tày, Nùng, Dao ở Ngân Sơn vẫn lưu giữ phong tục “lễ hội dẻ chín” vào tháng 9 hàng năm - dịp để bà con cùng nhau mừng vụ mùa, tạ ơn rừng và giới thiệu sản vật quê hương. Lễ hội không chỉ là nét đẹp văn hóa, mà còn là cơ hội quảng bá hình ảnh du lịch, nông sản địa phương đến du khách trong và ngoài tỉnh.

Câu chuyện của dẻ ván Ngân Sơn là minh chứng cho một hướng đi mới trong phát triển nông sản vùng cao Thái Nguyên, từ tự nhiên sang hàng hóa, từ nhỏ lẻ đến sản phẩm đặc sản. Trong chiến lược phát triển nông nghiệp giai đoạn 2025-2030, tỉnh Thái Nguyên xác định ưu tiên những cây trồng bản địa có giá trị kinh tế cao, thích ứng với biến đổi khí hậu. Dẻ ván chính là một trong số đó.

Nếu được quy hoạch vùng trồng bài bản, đầu tư chế biến và thương mại hóa, dẻ ván hoàn toàn có thể trở thành “cây tỷ đồng” của miền núi Thái Nguyên. Bởi không chỉ có giá trị kinh tế, cây dẻ còn góp phần giữ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và tạo sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc.

Những hạt dẻ nâu bóng, thoang thoảng hương rừng ấy đang kể câu chuyện về sự đổi thay của Ngân Sơn - nơi con người không chỉ biết “lấy của rừng nuôi mình”, mà còn biết trồng rừng để nuôi hi vọng. Từ những triền đồi năm xưa từng bạc màu, giờ đã xanh mướt dẻ ván - minh chứng sống động cho khát vọng làm giàu từ chính quê hương.