Khi xuất xứ hàng hóa không chỉ là điều kiện để hưởng ưu đãi thuế quan mà đã trở thành “tấm hộ chiếu” quyết định khả năng tiếp cận và trụ vững của hàng hóa trên các thị trường lớn, yêu cầu hoàn thiện chính sách về xuất xứ càng trở nên cấp thiết. Trong bối cảnh các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đi vào chiều sâu, gắn chặt ưu đãi với trách nhiệm tuân thủ, Bộ Công Thương đang xây dựng Dự thảo Nghị định mới quy định chi tiết về xuất xứ hàng hóa xuất nhập khẩu, thay thế Nghị định số 31/2018/NĐ-CP. Dự thảo Nghị định này nhằm tăng tính minh bạch, khả năng thực thi và bảo vệ uy tín hàng hóa Việt Nam trước các biện pháp phòng vệ và hậu kiểm ngày càng chặt chẽ. 

Từ thực tiễn hoạt động xuất khẩu, phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với bà Nguyễn Thị Miên Hà - Giám đốc thị trường nước ngoài, Công ty CP Sao Thái Dương, để làm rõ cách doanh nghiệp tận dụng C/O ưu đãi, những vướng mắc đang gặp phải và các đề xuất nhằm giúp chính sách về xuất xứ hàng hóa thực sự trở thành đòn bẩy cho mở rộng thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Tận dụng C/O ưu đãi để mở rộng thị trường xuất khẩu

- Thưa bà, doanh nghiệp đang xuất khẩu sản phẩm sang những thị trường nào? Tình hình sử dụng Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hoá (C/O) ưu đãi từ những thị trường có hiệp định thương mại tự do ra sao?

Bà Nguyễn Thị Miên Hà: Hiện nay, Công ty CP Sao Thái Dương đang xuất khẩu sản phẩm sang nhiều thị trường như Trung Quốc, Hàn Quốc, Vương quốc Anh (UK) và Hoa Kỳ. Với mỗi thị trường, doanh nghiệp phải áp dụng các hiệp định thương mại tự do (FTA) và các loại C/O ưu đãi khác nhau, bởi C/O được cấp theo từng lô hàng xuất khẩu cụ thể.

Đối với thị trường Trung Quốc, hàng hóa của Sao Thái Dương được hưởng ưu đãi thuế quan theo Hiệp định Thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA). Theo đó, nhiều sản phẩm của doanh nghiệp được áp dụng mức thuế nhập khẩu ưu đãi từ 0-8%, trong khi nếu không có C/O ưu đãi, mức thuế có thể dao động từ 20–35%. Đây là lợi thế rất lớn, giúp hàng hóa của Sao Thái Dương cũng như nhiều doanh nghiệp Việt Nam nâng cao sức cạnh tranh so với các quốc gia không có hiệp định thương mại song phương hoặc khu vực với Trung Quốc.

Đối với thị trường Hàn Quốc, Việt Nam hiện tham gia hai hiệp định gồm Hiệp định FTA ASEAN - Hàn Quốc (AKFTA) và Hiệp định FTA Việt Nam - Hàn Quốc (VKFTA). Hiện nay, Sao Thái Dương lựa chọn áp dụng VKFTA, bởi hiệp định này mang lại mức ưu đãi thuế quan cao hơn so với AKFTA đối với các mặt hàng của doanh nghiệp.

Với thị trường UK, việc xuất khẩu được thực hiện trên cơ sở các cam kết trong Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), tiếp nối bằng Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - UK (UKVFTA). Theo đó, đối với các sản phẩm hiện nay của Sao Thái Dương, thuế suất nhập khẩu vào thị trường UK đang ở mức 0%, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp mở rộng thị phần tại thị trường này.

Riêng thị trường Hoa Kỳ, hiện Việt Nam và Mỹ chưa có hiệp định thương mại tự do song phương. Tuy nhiên, việc các sản phẩm của Sao Thái Dương đã đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn để xuất khẩu vào EU và UK đã giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín và độ tin cậy. Trên cơ sở đó, khi đăng ký và phân phối sản phẩm tại thị trường Mỹ, Sao Thái Dương được đánh giá cao nhờ “lịch sử tuân thủ” tốt, đặc biệt là các lợi thế liên quan đến C/O và tiêu chuẩn chất lượng quốc tế.

Doanh nghiệp còn gặp khó trong quá trình tận dụng C/O ưu đãi

- Doanh nghiệp có khó khăn gì trong việc tận dụng các C/O ưu đãi, bao gồm cả việc thực hiện các thủ tục hành chính?

Bà Nguyễn Thị Miên Hà: Về các khó khăn, theo tôi, đây không phải là vấn đề riêng của Sao Thái Dương mà là thực trạng chung của rất nhiều doanh nghiệp Việt Nam hiện nay trong quá trình chứng minh xuất xứ hàng hóa.

Khó khăn thứ nhất là doanh nghiệp chưa nắm bắt đầy đủ các hiệp định thương mại tự do (FTA) theo từng thị trường, từng quốc gia. Trên thực tế, các FTA thường xuyên được điều chỉnh, thay đổi theo từng giai đoạn, với cách thức áp dụng và mức ưu đãi khác nhau. Điều này khiến doanh nghiệp gặp lúng túng trong việc lựa chọn hiệp định phù hợp cho từng lô hàng xuất khẩu.

Khó khăn thứ hai là thủ tục hành chính còn tương đối phức tạp, ngay cả trong khâu xin cấp C/O tại Việt Nam. Quy trình, hồ sơ, chứng từ yêu cầu nhiều bước, đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư đáng kể về thời gian và nguồn lực.

Khó khăn thứ ba là hạn chế về chiều sâu trong việc hiểu và vận dụng các FTA. Đối với Sao Thái Dương, dù doanh nghiệp có kiến thức cơ bản và nắm được cách thức thực hiện, song để hiểu đầy đủ, chi tiết và sát với yêu cầu kỹ thuật của từng hiệp định thì vẫn còn là một thách thức. Điều này dẫn đến việc thực thi đôi khi chưa theo kịp hoặc chưa hoàn toàn phù hợp với các cam kết của FTA.

Bên cạnh đó, việc cập nhật kịp thời các quy định mới trong các hiệp định cũng là một khó khăn lớn, nhất là khi các yêu cầu về xuất xứ, hồ sơ và hậu kiểm liên tục được siết chặt.

Ngoài những yếu tố nội tại, doanh nghiệp còn chịu áp lực từ yêu cầu ngày càng cao của các thị trường nhập khẩu, đặc biệt là những thị trường có tiêu chuẩn khắt khe như EU, Nhật Bản hay Hàn Quốc. Các thị trường này thực hiện kiểm tra và hậu kiểm rất nghiêm ngặt. Trong trường hợp doanh nghiệp không đáp ứng đầy đủ các quy định của hiệp định, nguy cơ bị xử phạt, bị cảnh báo, thậm chí bị đưa vào “danh sách theo dõi” của cơ quan quản lý nước nhập khẩu là hoàn toàn có thể xảy ra.

Đây chính là những khó khăn mà Sao Thái Dương hiện đang gặp phải và cũng là những rủi ro mà nhiều doanh nghiệp Việt Nam có thể đối mặt trong quá trình xuất khẩu nếu không chuẩn bị kỹ lưỡng về C/O và việc tuân thủ các FTA.

Tự chứng nhận xuất xứ: Cơ hội đi kèm rủi ro

- Hiện nay, Bộ Công Thương đã cho phép một số doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ khi xuất khẩu, bà đánh giá như thế nào về những thuận lợi và khó khăn phát sinh khi thực hiện tự chứng nhận xuất xứ?

Bà Nguyễn Thị Miên Hà: Về thuận lợi, theo chúng tôi có thể nhìn nhận ở một số điểm rõ ràng như sau:

Thứ nhất, việc tự chứng nhận xuất xứ giúp rút ngắn đáng kể thời gian cấp C/O. Hiện nay, trong nhiều trường hợp, sau khi hàng hóa đã thông quan, doanh nghiệp mới hoàn thiện và nộp hồ sơ xin cấp C/O. Đối với những thị trường có khoảng cách địa lý gần như Trung Quốc, thời gian vận chuyển chỉ từ hai đến ba ngày. Khi hàng đã đến cửa khẩu nước nhập khẩu nhưng C/O vẫn chưa được phê duyệt tại Việt Nam, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong khâu thông quan. Vì vậy, cơ chế tự chứng nhận xuất xứ giúp doanh nghiệp chủ động hơn và rút ngắn đáng kể thời gian xử lý.

Thứ hai, doanh nghiệp chủ động hơn trong hoạt động xuất khẩu và giảm sự phụ thuộc vào cơ quan quản lý nhà nước. Các đối tác nhập khẩu thường đánh giá cao những doanh nghiệp có khả năng tự chứng nhận xuất xứ, bởi điều đó thể hiện năng lực quản trị, mức độ tuân thủ và uy tín trên thị trường. Theo tôi, đây cũng là xu hướng chung của quốc tế. Hiện nay, tại nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước châu Âu, doanh nghiệp được trao quyền tự chứng minh nguồn gốc xuất xứ, thay vì phải thông qua một cơ quan nhà nước hoặc bên thứ ba như trước đây.

Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, cơ chế tự chứng nhận xuất xứ cũng tiềm ẩn không ít rủi ro và thách thức. Trước hết là rủi ro về pháp lý. Không phải thị trường nào cũng công nhận C/O do doanh nghiệp tự chứng nhận, do còn thiếu sự đồng bộ trong quy định và cách thức áp dụng. Trong trường hợp doanh nghiệp xảy ra sai sót trong quá trình tự chứng nhận, hàng hóa có thể bị từ chối ưu đãi thuế, bị kiểm tra tăng cường khi thông quan, bị xử phạt hành chính, thậm chí bị đưa vào danh sách theo dõi hoặc “danh sách đen” của cơ quan quản lý nước nhập khẩu.

Thứ ba, yêu cầu pháp lý đối với tự chứng nhận xuất xứ là rất cao. Doanh nghiệp phải đáp ứng đầy đủ hệ thống chứng từ liên quan đến xuất xứ nguyên liệu, phụ liệu, định mức sản xuất và các quy tắc xuất xứ theo từng FTA, từng thị trường cụ thể. Đối với những thị trường Sao Thái Dương đã xuất khẩu thường xuyên, doanh nghiệp đã có kinh nghiệm và hiểu rõ các yêu cầu. Tuy nhiên, với những thị trường mới, việc xác định chính xác quy định về xuất xứ và tự chứng nhận lại trở thành một rào cản lớn do thiếu thông tin và kinh nghiệm thực tiễn.

Thứ tư, doanh nghiệp buộc phải có đội ngũ nhân sự chuyên sâu về các FTA và quy tắc xuất xứ mới có thể thực hiện hiệu quả cơ chế này.

Thứ năm, cuối cùng là nguy cơ bị hậu kiểm sau khi hàng hóa đã nhập khẩu. Không phải thị trường nào cũng chấp nhận hình thức doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ. Đối với Sao Thái Dương, doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm liên quan đến thảo dược, chăm sóc sức khỏe, mỹ phẩm và thực phẩm chức năng theo yêu cầu của các thị trường nhập khẩu thường cao hơn so với các mặt hàng thông thường. Điều này khiến rủi ro về kiểm tra, hậu kiểm và tuân thủ càng trở nên đáng lưu ý.

Những kiến nghị để doanh nghiệp tận dụng tốt hơn C/O ưu đãi

- Bà có kiến nghị gì với Bộ Công Thương nhằm hỗ trợ doanh nghiệp thuận lợi trong việc thực hiện thủ tục chứng nhận xuất xứ, cũng như tăng tỷ lệ tận dụng các C/O ưu đãi nhằm mở rộng xuất khẩu?

Bà Nguyễn Thị Miên Hà: Về việc cấp C/O, theo tôi có một số điểm cần nhìn nhận rõ như sau:

Một là, vấn đề nộp hồ sơ. Hiện, doanh nghiệp đã có thể nộp hồ sơ trực tuyến, đây là một bước tiến tích cực. Việc chuyển sang thực hiện hoàn toàn trên hệ thống một cửa hiện nay giúp tiết kiệm thời gian, đồng thời doanh nghiệp dễ dàng theo dõi tiến trình xử lý và cấp C/O.

Hai là, theo tôi cần chuẩn hóa và thống nhất quy trình cấp C/O cho doanh nghiệp tại địa phương.

Ba là, một điểm rất quan trọng nữa là rút ngắn thời gian cấp C/O trong các trường hợp cấp bách, đặc biệt đối với những thị trường có khoảng cách địa lý gần Việt Nam như Trung Quốc, Campuchia, Lào hay Thái Lan. Khi thời gian vận chuyển ngắn, nếu C/O được cấp nhanh và kịp thời sẽ giúp doanh nghiệp chủ động hơn trong thông quan và giao hàng.

Bốn là, việc mở rộng hỗ trợ và xử lý nhanh các hồ sơ chứng nhận xuất xứ là hết sức cần thiết. Đối với Sao Thái Dương, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực dược phẩm và các sản phẩm liên quan đến sức khỏe thì việc cấp C/O nhanh, chính xác có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Nếu doanh nghiệp được hỗ trợ trong khâu chứng nhận hồ sơ, rút ngắn thời gian xử lý, đây sẽ là một lợi thế rất lớn, giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh và tận dụng hiệu quả các ưu đãi từ các FTA.

- Xin cảm ơn bà!

Thực tiễn từ Công ty CP Sao Thái Dương cho thấy, việc tận dụng hiệu quả C/O ưu đãi theo các FTA đã mang lại lợi thế lớn về thuế quan, uy tín và khả năng mở rộng thị trường xuất khẩu. Tuy nhiên, doanh nghiệp vẫn đối mặt nhiều thách thức liên quan đến thủ tục hành chính, mức độ hiểu biết FTA, rủi ro hậu kiểm và yêu cầu ngày càng cao từ các thị trường nhập khẩu. 

Trong bối cảnh Bộ Công Thương đang xây dựng Nghị định mới về xuất xứ hàng hóa, việc chuẩn hóa quy trình, rút ngắn thời gian cấp C/O, tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp và triển khai thận trọng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ sẽ là yếu tố then chốt giúp nâng cao tỷ lệ tận dụng ưu đãi và thúc đẩy xuất khẩu bền vững.