C/O ưu đãi: “Chìa khóa” mở rộng thị trường cho hạt điều

Trong bức tranh xuất khẩu nông lâm thủy sản năm 2025, hạt điều tiếp tục là một trong những điểm sáng. Tháng 11/2025, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản đạt 5,8 tỷ USD, đưa tổng kim ngạch 11 tháng lên 64,01 tỷ USD, tăng 12,6% so với cùng kỳ năm trước. Riêng hạt điều, tổng lượng và giá trị xuất khẩu 11 tháng đạt 698,1 nghìn tấn, tương đương 4,76 tỷ USD, tăng 4% về khối lượng nhưng tăng tới 19,5% về giá trị. Đáng chú ý, sự gia tăng mạnh về giá trị không chỉ đến từ diễn biến giá quốc tế mà còn gắn chặt với việc doanh nghiệp ngày càng tận dụng tốt hơn các cơ chế ưu đãi thuế quan thông qua Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O).

Theo Bộ Công Thương, trong 11 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu hạt điều sử dụng C/O đạt 829,4 triệu USD. Con số này cho thấy vai trò ngày càng rõ nét của C/O trong chiến lược mở rộng thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành điều Việt Nam trong bối cảnh các thị trường nhập khẩu siết chặt yêu cầu về xuất xứ, truy xuất nguồn gốc và tuân thủ các FTA.

Trong cơ cấu các loại C/O được sử dụng cho xuất khẩu hạt điều, C/O form B - loại C/O không ưu đãi, chủ yếu phục vụ mục đích chứng minh nguồn gốc hàng hóa, đáp ứng yêu cầu pháp lý, thống kê hoặc các biện pháp phòng vệ thương mại đạt kim ngạch 362,8 triệu USD. Dù không mang lại ưu đãi thuế quan, C/O form B vẫn giữ vai trò quan trọng, đặc biệt với các thị trường áp dụng biện pháp kiểm soát chặt chẽ về xuất xứ.

Đáng chú ý hơn là sự gia tăng mạnh mẽ của các loại C/O ưu đãi. Kim ngạch xuất khẩu hạt điều sử dụng C/O form D - áp dụng trong khuôn khổ Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA) ạt 662,1 triệu USD. Việc thuế nhập khẩu được cắt giảm xuống 0% khi xuất khẩu sang các nước ASEAN đã giúp hạt điều Việt Nam gia tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy thương mại nội khối và mở rộng thị phần tại các thị trường khu vực.

Cùng với đó, C/O form E theo Hiệp định Thương mại Tự do ASEAN – Trung Quốc (ACFTA) đạt kim ngạch 151,4 triệu USD. Trong bối cảnh nhu cầu tiêu thụ các loại hạt tại Trung Quốc tăng mạnh, có doanh nghiệp ghi nhận mức tăng tới 80%, việc tận dụng C/O form E giúp doanh nghiệp Việt Nam giảm đáng kể thuế nhập khẩu, rút ngắn thời gian thông quan và gia tăng khả năng tiếp cận hệ thống phân phối tại thị trường hơn 1,4 tỷ dân này.

Không thể không nhắc tới C/O CPTPP với kim ngạch 53,7 triệu USD, mở ra cơ hội thâm nhập sâu hơn vào các thị trường có tiêu chuẩn cao như Canada, Úc, Nhật Bản hay Mexico. Ngoài ưu đãi thuế quan, việc đáp ứng quy tắc xuất xứ CPTPP còn buộc doanh nghiệp điều phải nâng cao chất lượng quản trị chuỗi cung ứng, từ vùng nguyên liệu đến chế biến và logistics.

Với thị trường EU, kim ngạch xuất khẩu hạt điều sử dụng C/O form EUR.1 theo EVFTA đạt 87,4 triệu USD. Dù chưa chiếm tỷ trọng lớn, nhưng đây được xem là thị trường giàu tiềm năng, nơi EVFTA mang lại lợi thế thuế quan rõ rệt, song song với những yêu cầu khắt khe về sản xuất bền vững, không dư lượng hóa chất và không gây mất rừng.

Nhu cầu tăng, thách thức lớn và bài toán chuỗi giá trị

Hiệp hội Điều Việt Nam nhận định, giá xuất khẩu nhân điều tăng mạnh trong năm 2025 là kết quả của nhiều yếu tố hội tụ, trong đó nổi bật là xu hướng tiêu dùng lành mạnh trên toàn cầu. Người tiêu dùng ngày càng ưa chuộng các loại hạt giàu dinh dưỡng, có lợi cho sức khỏe, khiến nhu cầu hạt điều được dự báo tiếp tục tăng trong giai đoạn 2022 - 2027, với mức tăng trưởng bình quân toàn cầu khoảng 4,6% mỗi năm.

Tuy nhiên, đà tăng trưởng này không đồng nghĩa con đường phía trước hoàn toàn thuận lợi. Hoa Kỳ – thị trường tiêu thụ hạt điều lớn nhất thế giới vẫn duy trì nhu cầu ổn định và có xu hướng tăng mua vào dịp cuối năm, song cũng liên tục nâng cao yêu cầu về chất lượng, truy xuất nguồn gốc và tính ổn định của chuỗi cung ứng. Việc sử dụng C/O, đặc biệt là các chứng từ chứng minh xuất xứ rõ ràng, trở thành điều kiện gần như bắt buộc để doanh nghiệp duy trì thị phần.

Trong khi đó, thị trường EU đặt ra những chuẩn mực cao hơn về phát triển bền vững. Các quy định liên quan đến dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, sản xuất không gây mất rừng và minh bạch chuỗi cung ứng đang tạo áp lực lớn lên ngành điều. Điều này buộc doanh nghiệp không chỉ tận dụng C/O để hưởng ưu đãi thuế quan, mà còn phải coi C/O là “tấm hộ chiếu” chứng minh sự tuân thủ toàn diện các tiêu chuẩn xanh.

Ở trong nước, ngành điều cũng đang đối mặt với những thách thức về vùng nguyên liệu. Hiện diện tích điều cả nước khoảng 306,4 nghìn ha. Niên vụ 2024 - 2025, sản lượng đạt 311,2 nghìn tấn, năng suất bình quân 10,5 tạ/ha, giảm so với niên vụ trước cả về diện tích lẫn sản lượng. Thực tế này cho thấy, nếu không mở rộng và ổn định vùng nguyên liệu trong nước, ngành điều sẽ tiếp tục phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu, làm gia tăng rủi ro về xuất xứ và ảnh hưởng đến khả năng tận dụng C/O ưu đãi.

Trong bối cảnh đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang tích cực triển khai các giải pháp minh bạch hóa nguồn gốc sản phẩm, truy xuất dữ liệu số, đầu tư vào chế biến sâu và xây dựng thương hiệu quốc gia cho ngành điều. Đây được xem là nền tảng quan trọng để doanh nghiệp không chỉ đáp ứng quy tắc xuất xứ của các FTA, mà còn nâng cao giá trị gia tăng thông qua các sản phẩm chế biến sâu như điều rang sẵn, điều hữu cơ, sản phẩm đóng gói cao cấp.

Liên tiếp 18 năm giữ vị trí quốc gia xuất khẩu điều nhân lớn nhất thế giới, chiếm trên 80% tổng sản lượng xuất khẩu toàn cầu, hạt điều Việt Nam đã có mặt tại hơn 90 quốc gia và vùng lãnh thổ. Năm 2024, xuất khẩu điều lập kỷ lục với 730.000 tấn, đạt 4,37 tỷ USD. Năm 2025, mục tiêu 4,5 tỷ USD được Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt ra là hoàn toàn khả thi, đặc biệt khi nhu cầu tiêu thụ thường tăng mạnh vào mùa lễ, Tết cuối năm.

Để đạt được mục tiêu này, theo Hiệp hội Điều Việt Nam, ngành điều cần tiếp tục coi việc tận dụng C/O ưu đãi là một trụ cột chiến lược, song hành với mở rộng vùng nguyên liệu, đẩy mạnh chế biến sâu và xây dựng thương hiệu quốc gia. Khi C/O không chỉ là thủ tục hành chính mà trở thành công cụ cạnh tranh, hạt điều Việt Nam mới có thể gia tăng bền vững cả về lượng và giá trị trên thị trường toàn cầu.

Việc gia tăng sử dụng C/O ưu đãi đang giúp hạt điều Việt Nam tận dụng hiệu quả các FTA để mở rộng thị trường và nâng giá trị xuất khẩu. Các loại C/O như form D, E, EUR.1 hay CPTPP không chỉ giúp giảm thuế nhập khẩu, mà còn là bằng chứng quan trọng về xuất xứ, truy xuất nguồn gốc và tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế. Trong bối cảnh các thị trường lớn ngày càng siết chặt yêu cầu, C/O trở thành “tấm hộ chiếu” giúp hạt điều Việt Nam giữ vững thị phần và tăng sức cạnh tranh bền vững.