Từ sai sót kỹ thuật đến nguy cơ gian lận

Cùng với cơ hội mở rộng thị trường từ các hiệp định thương mại tự do, xuất xứ hàng hóa đang trở thành một trong những yêu cầu kỹ thuật khắt khe nhất đối với hàng nông sản - thủy sản Việt Nam. Đối với An Giang, nơi gạo và cá tra chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu, việc khai báo C/O không chính xác không chỉ khiến doanh nghiệp mất ưu đãi thuế quan, mà còn tiềm ẩn nguy cơ bị điều tra, áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại.

Theo ông Nguyễn Thống Nhất, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh An Giang, qua thực tiễn thẩm tra hồ sơ, ngành cá tra là lĩnh vực mà doanh nghiệp vẫn còn gặp khá nhiều lỗi khi khai báo C/O, đặc biệt liên quan đến mã HS và tiêu chí xuất xứ.

“Có trường hợp doanh nghiệp khai mã HS 0304 cho sản phẩm phi lê cá đông lạnh nhưng tên hàng lại ghi chung chung, không thể hiện rõ là fillet hay không fillet, tươi hay đông lạnh. Thậm chí có trường hợp khai HS theo Biểu thuế Việt Nam nhưng không phù hợp với HS nhập khẩu của nước đối tác”, ông Nguyễn Thống Nhất nêu rõ.

Bên cạnh đó, lỗi trong tính toán tỷ lệ hàm lượng giá trị khu vực (RVC) cũng khá phổ biến. Nhiều doanh nghiệp chỉ tính RVC dựa trên giá nguyên liệu cá, mà bỏ qua các yếu tố cấu thành khác như phụ gia nhập khẩu, bao bì, nước đá hay hóa chất xử lý trong quá trình sản xuất.

“Không ít doanh nghiệp không lưu đầy đủ hóa đơn nhập khẩu nguyên liệu, bảng phân bổ chi phí sản xuất, dẫn đến việc không đủ hồ sơ chứng minh RVC khi cơ quan cấp C/O hoặc đối tác nhập khẩu yêu cầu”, ông Nhất cho biết.

Đáng chú ý, một số doanh nghiệp còn lựa chọn sai tiêu chí xuất xứ. Thay vì áp dụng tiêu chí CTH, CTSH hoặc RVC từ 40% trở lên theo quy định của từng hiệp định, doanh nghiệp lại quen chọn tiêu chí WO (xuất xứ thuần túy) cho “an toàn”, trong khi thực tế không đáp ứng điều kiện.

Hậu kiểm và phòng ngừa gian lận: Giữ “giấy thông hành” cho hàng An Giang

Từ những sai sót kỹ thuật trong hồ sơ, nguy cơ gian lận xuất xứ trong nhóm hàng nông sản - thủy sản đang được các cơ quan quản lý tại An Giang đặc biệt quan tâm trong năm 2025.

Theo ông Nguyễn Thống Nhất, qua công tác giám sát và nắm tình hình, một số biểu hiện tiềm ẩn nguy cơ gian lận xuất xứ đã được nhận diện, như việc hợp thức hóa hồ sơ đối với nguyên liệu thu mua ngoài địa bàn hoặc nguồn không rõ ràng; ghi nhãn và thông tin xuất xứ không thống nhất giữa bao bì và chứng từ thương mại; hoặc lợi dụng C/O ưu đãi khi xuất khẩu sang các thị trường yêu cầu cao.

“Quản lý vùng nguyên liệu và chuỗi liên kết ở một số nơi còn hạn chế, hồ sơ lưu trữ chưa đồng bộ, gây khó khăn cho việc xác minh xuất xứ khi có yêu cầu từ phía đối tác nhập khẩu”, ông Nhất thẳng thắn nhìn nhận.

Trước thực tế đó, An Giang đang triển khai đồng bộ các biện pháp hậu kiểm nhằm phát hiện và quản lý doanh nghiệp có rủi ro cao trong khai báo xuất xứ, đặc biệt đối với mặt hàng gạo và cá tra xuất khẩu. Các biện pháp này bao gồm cơ chế hậu kiểm của Hải quan Việt Nam đối với các lô hàng xuất khẩu, đánh giá tín nhiệm doanh nghiệp xuất khẩu gạo theo quy định pháp luật, cũng như tăng cường phối hợp liên ngành giữa Hải quan, Quản lý thị trường, Sở Công Thương và Chi cục Thủy sản.

“Thông qua phân tích dữ liệu và chuyển luồng kiểm tra, các cơ quan chức năng có thể sớm nhận diện doanh nghiệp có nguy cơ khai báo xuất xứ sai, từ đó vừa phòng ngừa, vừa xử lý kịp thời vi phạm”, ông Nguyễn Thống Nhất cho biết.

Về lâu dài, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh An Giang cho rằng, giải pháp căn cơ nhất để ngăn chặn gian lận xuất xứ vẫn là nâng cao tính minh bạch trong toàn bộ chuỗi sản xuất - xuất khẩu. Việc ứng dụng số hóa và truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp cơ quan quản lý dễ dàng hậu kiểm, mà còn giúp doanh nghiệp tự bảo vệ mình trước các rủi ro thương mại.

“Siết xuất xứ không nhằm làm khó doanh nghiệp, mà để bảo vệ uy tín mặt hàng gạo, cá tra An Giang trên thị trường quốc tế. Khi hồ sơ rõ ràng, minh bạch, doanh nghiệp sẽ tự tin hơn, tận dụng tốt hơn các ưu đãi từ FTA”, ông Nguyễn Thống Nhất khẳng định.

Siết quản lý xuất xứ không nhằm tạo thêm rào cản cho doanh nghiệp, mà là giải pháp cần thiết để bảo vệ uy tín và thương hiệu gạo, cá tra An Giang trong bối cảnh thị trường nhập khẩu ngày càng đặt ra yêu cầu cao về minh bạch và tuân thủ quy tắc. Khi hồ sơ C/O được chuẩn hóa, truy xuất nguồn gốc được thực hiện đồng bộ và công tác hậu kiểm được tăng cường, nguy cơ gian lận xuất xứ sẽ từng bước được kiểm soát hiệu quả. Đây cũng là nền tảng quan trọng để doanh nghiệp An Giang giảm rủi ro thương mại, tận dụng ổn định các ưu đãi thuế quan từ các FTA và xây dựng hướng phát triển xuất khẩu bền vững trong dài hạn.