Liên kết: “Chìa khóa” để mở đầu ra cho nông sản vùng cao

Ở nhiều tỉnh miền núi như Cao Bằng, Lào Cai, Thái Nguyên… hợp tác xã (HTX) đang trở thành cầu nối hiệu quả giữa người nông dân dân tộc thiểu số và thị trường. Trong bối cảnh sản xuất manh mún, phụ thuộc thương lái và thiếu tính bền vững, mô hình HTX đã đem đến giải pháp căn cơ: tổ chức sản xuất theo chuỗi, nâng cao chất lượng sản phẩm, đồng thời chủ động xây dựng kênh phân phối.

Tại Cao Bằng, nhiều HTX đã mạnh dạn thay đổi phương thức quản lý, ứng dụng khoa học kỹ thuật và gắn sản xuất với chương trình OCOP. HTX nông nghiệp Ba Sạch ở xã Hưng Đạo là một điển hình, khi liên kết với bà con Tày, Nùng để chế biến và tiêu thụ các sản phẩm đặc sản như gạo nếp Pì Pất, miến dong, mộc nhĩ, măng khô. Mô hình này không chỉ giúp người dân ổn định đầu ra mà còn góp phần nâng tầm thương hiệu nông sản địa phương.

Lào Cai là địa phương có tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số cao, vì vậy việc tổ chức liên kết giữa HTX và nông dân càng có ý nghĩa quan trọng. HTX Vạn An tại xã Bảo Yên là một ví dụ, xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn sinh học, triển khai sản xuất khép kín từ trồng trọt, chế biến đến phân phối. Nhờ vậy, người dân không chỉ có giống, kỹ thuật, mà còn có nơi bao tiêu sản phẩm ổn định.

Mô hình liên kết chuỗi đã giúp giá trị sản xuất nông nghiệp tại địa phương tăng mạnh. Nếu trước đây nông sản thường bán tươi, giá thấp, thì nay được sơ chế, chế biến sâu, đáp ứng tiêu chuẩn an toàn, nâng cao giá trị gia tăng. Bà con không còn lo cảnh “được mùa mất giá”, mà dần hình thành tư duy sản xuất gắn với thị trường.

Đơn cử, bà Tạ Thị Hợi, Giám đốc Hợp tác xã Tâm Hợi cho biết, các hộ tham gia hợp tác xã cam kết trồng, chăm sóc và khai thác dược liệu theo đúng yêu cầu kỹ thuật; không sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật ngoài danh mục cho phép, tạo nên vùng nguyên liệu sạch bảo đảm các yêu cầu của khách hàng. 

Sản xuất, chế biến bài bản, tuân thủ quy trình kỹ thuật nghiêm ngặt đã giúp Tâm Hợi tiếp cận được những thị trường nước ngoài khó tính như Singapore, Ấn Độ và một số nước châu Âu với sản lượng 700 tấn vỏ quế khô/năm. Trong đó, sản lượng quế được sản xuất tại xã Sơn Hà khoảng 210 tấn/năm và sản lượng quế sản xuất tại các xã, thị trấn lân cận là 230 tấn.

Thái Nguyên – vùng đất nổi tiếng với chè cũng là nơi các HTX khẳng định vai trò trong việc kết nối đồng bào dân tộc thiểu số với thị trường. HTX Chè La Bằng quy tụ hơn 100 hộ dân Tày, Nùng, áp dụng quy trình sản xuất VietGAP và hữu cơ, tạo ra sản phẩm được chứng nhận chất lượng cao. Năng suất ổn định, giá bán tăng, thu nhập bình quân của hộ thành viên đạt từ 150-200 triệu đồng/năm, cá biệt có hộ trên 350 triệu đồng.

Bên cạnh chè, nhiều HTX khác như HTX Thiên Phúc đã phát triển mô hình nông nghiệp tuần hoàn: tận dụng phụ phẩm trồng trọt làm thức ăn chăn nuôi, kết hợp dược liệu để chế biến sản phẩm giá trị cao như gà H’Mông hầm Sâm Bố Chính. Đây là hướng đi mới, vừa đa dạng hóa sản phẩm, vừa mở rộng đầu ra, đáp ứng nhu cầu thị trường thành thị.

Bước chuyển từ “bán thô” sang kinh tế số và OCOP

Điểm nổi bật ở các HTX miền núi hiện nay là sự chuyển mình trong cách tiếp cận thị trường. Nếu trước đây, sản phẩm chủ yếu tiêu thụ qua thương lái, thì nay nhiều HTX đã tham gia các hội chợ, kết nối trực tiếp với hệ thống siêu thị, thậm chí tổ chức bán hàng trực tuyến qua Shopee, TikTok, Facebook.

Thái Nguyên là địa phương đi đầu khi triển khai “chợ sản phẩm trực tuyến”, tạo không gian số cho nông sản vùng cao. Bà con dân tộc thiểu số đã được tập huấn kỹ năng livestream, sử dụng mã QR truy xuất nguồn gốc, đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử. Điều này mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn hơn, đồng thời xây dựng lòng tin với người tiêu dùng nhờ sự minh bạch.

Chương trình “mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) cũng đã góp phần đáng kể. Nhiều HTX gắn sản xuất với sản phẩm OCOP, từ đó sản phẩm được chuẩn hóa, gắn nhãn hiệu, tham gia vào hệ thống phân phối chính quy. Các mặt hàng như chè, gạo, dược liệu, nông sản chế biến không chỉ có mặt ở thị trường trong nước mà còn hướng tới xuất khẩu.

Không chỉ dừng ở sản xuất, nhiều HTX tại Cao Bằng, Lào Cai, Thái Nguyên chú trọng đào tạo nhân lực, nâng cao năng lực quản lý. Hàng nghìn lượt cán bộ, xã viên đã được tập huấn về quản trị HTX, kỹ thuật canh tác an toàn, kỹ năng số. Đây là nền tảng để HTX vận hành theo mô hình kinh tế tập thể hiện đại, thích ứng nhanh với yêu cầu thị trường.

Ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất và tiêu thụ cũng là xu hướng rõ nét. Hơn 70% HTX ở Thái Nguyên đã áp dụng bản đồ số, IoT trong quản lý vùng trồng, QR code trong truy xuất nguồn gốc, từ đó nâng cao uy tín sản phẩm. Tại Cao Bằng, việc xây dựng vùng sản xuất tập trung, ứng dụng cơ giới hóa và chế biến sâu đang dần hình thành các chuỗi giá trị nông sản đặc sản địa phương.

Có thể thấy, mô hình HTX đã mở ra con đường mới cho hàng hóa miền núi, vùng dân tộc thiểu số. Từ việc chỉ sản xuất nhỏ lẻ, phụ thuộc thương lái, bà con nay đã tham gia vào chuỗi giá trị, tiếp cận công nghệ, xây dựng thương hiệu và chủ động đầu ra.

Sự thành công của HTX không chỉ mang lại thu nhập ổn định cho nông dân, mà còn góp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng cao, thu hẹp khoảng cách với đồng bằng. Hơn thế, nó tạo nền tảng cho quá trình chuyển đổi số trong nông nghiệp, khi sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số ngày càng hiện diện trên các sàn thương mại điện tử, sẵn sàng bước vào thị trường toàn cầu.