Cơ hội mới cho cây quế bật lên thành ngành hàng chiến lược

Lào Cai sau sáp nhập với Yên Bái đã chính thức trở thành vùng trồng quế lớn nhất Việt Nam, với hơn 143.000 ha, chiếm trên 75% tổng diện tích quế cả nước. Đây là lợi thế địa - sinh học hiếm có, đặc biệt phù hợp với các vùng cao có đông đồng bào dân tộc Mông, Dao, Tày, Nùng…

Cây quế vốn là “vàng xanh” của vùng trung du, miền núi. Không chỉ có giá trị kinh tế cao, quế còn là cây trồng lâu năm, dễ thích nghi, có thể tận dụng mọi bộ phận, từ vỏ, lá, cành cho đến tinh dầu để chế biến thành nhiều dòng sản phẩm khác nhau.

Tuy nhiên, lâu nay người dân vùng cao chủ yếu chỉ biết bán vỏ quế thô hoặc chưng cất tinh dầu sơ sài, giá trị gia tăng rất thấp. Việc sáp nhập mở ra cơ hội lớn để quy hoạch lại vùng nguyên liệu, hình thành chuỗi liên kết sản xuất - chế biến - tiêu thụ, từ đó từng bước đưa quế trở thành ngành hàng mũi nhọn, không chỉ giúp thoát nghèo mà còn làm giàu bền vững cho bà con đồng bào dân tộc thiểu số.

Lào Cai hiện đã có hơn 23.700 ha quế hữu cơ, đạt các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế như châu Âu, Nhật Bản, Mỹ. Điều này giúp sản phẩm quế Lào Cai có chỗ đứng vững chắc tại các thị trường khó tính, đồng thời thu hút được nhiều doanh nghiệp đầu tư chế biến tại chỗ.

Một ví dụ điển hình là Dự án xây dựng Nhà máy sản xuất, chế biến gia vị của Công ty TNHH Hương gia vị Sơn Hà có tổng mức đầu tư hơn 350 tỉ đồng, trên diện tích gần 48.000m² tại khu vực có điều kiện tự nhiên thuận lợi và vùng nguyên liệu dồi dào.

Nhà máy khi đi vào hoạt động có năng lực sản xuất 50 tấn quế, hồi tươi/ngày; chế biến 5.000 tấn nguyên liệu khô/năm với các sản phẩm chủ lực như: quế sáo, quế mảnh, quế ABC và hồi khô.

Đây là nhà máy chế biến quế đầu tiên ở vùng cao Tây Bắc, công suất lớn, công nghệ hiện đại, tạo ra các sản phẩm có giá trị gấp nhiều lần so với quế thô. Điều đáng nói là dự án này ưu tiên thu mua nguyên liệu của đồng bào dân tộc tại chỗ, giúp tạo việc làm ổn định và tăng thu nhập đáng kể cho người dân.

Chế biến sâu: Con đường nâng tầm cây quế và tăng thu nhập bền vững

Để cây quế thực sự trở thành ngành hàng chiến lược, việc chế biến sâu là chìa khóa then chốt. Thống kê tại Lào Cai cho thấy, giá trị gia tăng sau chế biến quế có thể đạt tới 345 tỷ đồng/năm, gấp nhiều lần so với xuất thô.

Các sản phẩm từ quế ngày nay không còn dừng lại ở vỏ khô hay tinh dầu, mà đã đa dạng hóa sang bột quế, thanh quế sấy khô, quế ống làm gia vị, quế lát dùng trong trà, mỹ phẩm thiên nhiên, thậm chí cả thuốc xịt, nến thơm, đồ trang trí nội thất…

Đặc biệt, quế Lào Cai có hàm lượng tinh dầu cao, trung bình 4,6%, rất thích hợp để sản xuất tinh dầu cao cấp, hướng đến các thị trường xuất khẩu có giá trị như Hàn Quốc, UAE, Đức, Mỹ. Nhiều doanh nghiệp chế biến sâu cho biết, sản phẩm quế dạng bột, tinh dầu cao cấp có thể bán giá gấp 3-5 lần sản phẩm thô, tạo biên lợi nhuận lớn.

Không chỉ doanh nghiệp hưởng lợi, chính người dân vùng cao, chủ nhân của những rừng quế là người được hưởng lợi trực tiếp. Nhờ có đầu ra ổn định và được hỗ trợ về kỹ thuật trồng, chăm sóc, sơ chế, nhiều hộ đồng bào dân tộc tại Lào Cai đã thu nhập từ 400-600 triệu đồng/năm, trở thành tỷ phú trên chính mảnh đất quê nhà.

Mô hình Hợp tác xã quế hữu cơ cũng ngày càng phát triển mạnh mẽ, đóng vai trò là cầu nối giữa nông dân và doanh nghiệp. Các HTX như Nậm Đét, Tân Tiến không chỉ giúp người dân áp dụng kỹ thuật trồng hữu cơ mà còn đảm nhận khâu sơ chế, bảo quản, vận chuyển, marketing… giúp sản phẩm đến được thị trường quốc tế một cách chuyên nghiệp.

Sự hình thành vùng quế “siêu khủng” sau sáp nhập không chỉ mang lại lợi thế kinh tế mà còn là cơ hội giúp đồng bào dân tộc thiểu số thoát nghèo một cách căn cơ và bền vững.

Thay vì phụ thuộc vào chặt phá rừng, di cư tự do hay làm thuê thu nhập thấp, giờ đây người dân vùng cao đã có một nguồn thu ổn định, bền vững từ cây quế. Việc làm tại các nhà máy chế biến, hợp tác xã, xưởng sơ chế cũng giúp giữ chân lao động tại địa phương, từng bước hình thành lớp nông dân hiểu kỹ thuật, biết kinh doanh, có thu nhập khá và giữ gìn được rừng.

Không chỉ vậy, cây quế còn góp phần giữ gìn văn hóa bản địa, khi các giá trị truyền thống gắn với rừng được phục hồi. Nhiều lễ hội quế được tổ chức, nhiều sản phẩm thủ công từ quế (như giỏ, hộp, quế khô trang trí…) được sáng tạo, vừa làm quà tặng du lịch vừa tạo thêm sinh kế.

Dẫu vậy, để hiện thực hóa giấc mơ “vàng xanh”, Lào Cai cần có chiến lược phát triển đồng bộ từ quy hoạch vùng nguyên liệu, đầu tư chế biến, kết nối thị trường đến phát triển nhân lực bản địa. Cây quế, nếu được đầu tư đúng hướng sẽ không chỉ là “sản phẩm đặc sản” mà còn là biểu tượng kinh tế mới của vùng cao, nơi đồng bào dân tộc không chỉ thoát nghèo mà còn làm giàu một cách tự tin và tự chủ.

Các sản phẩm từ quế của Lào Cai hiện đã xuất khẩu tới 39 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới, từ các thị trường dễ tính cho tới khó tính.