Có thể thấy, các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mở ra cơ hội tiếp cận những thị trường lớn, yêu cầu về minh bạch nguồn gốc xuất xứ ngày càng khắt khe hơn. Điều này đòi hỏi cả cơ quan quản lý lẫn doanh nghiệp phải chủ động thay đổi tư duy và phương thức vận hành. Đặc biệt, coi việc tuân thủ quy tắc xuất xứ là yếu tố cốt lõi để giữ vững chỗ đứng của hàng Việt trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Minh bạch xuất xứ là nền tảng bảo vệ thương hiệu Việt

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, hàng hóa Việt Nam ngày càng tham gia mạnh mẽ vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, cùng với cơ hội, nguy cơ gian lận xuất xứ, lợi dụng ưu đãi thuế quan từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho doanh nghiệp chân chính, mà còn đe dọa trực tiếp tới uy tín quốc gia, thương hiệu hàng Việt trên trường quốc tế.

Trước tình hình đó, Bộ Công Thương đã chỉ đạo Cục Xuất nhập khẩu triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm ngăn chặn gian lận xuất xứ, đảm bảo sự minh bạch và công bằng trong thương mại.

Theo đó, thực hiện chỉ đạo của Bộ Công Thương, Cục Xuất nhập khẩu đã và đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp.

Đầu tiên là việc tham mưu xây dựng cơ chế, chính sách minh bạch hơn về xuất xứ hàng hóa. Hiện nay, Cục đã trình Chính phủ nghị định mới thay thế Nghị định 31/2018/NĐ-CP, trong đó quy định rõ ràng và chặt chẽ hơn về chế tài xử lý vi phạm liên quan đến xuất xứ hàng hóa.

Thứ hai, triển khai Nghị định số 146/2025 của Chính phủ về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực công nghiệp và thương mại. Trong đó, Cục Xuất nhập khẩu tập trung vào việc phân cấp, phân quyền cho địa phương trong cấp C/O và văn bản chấp thuận cho thương nhân tự chứng nhận xuất xứ.

Trước đó, nhiều đoàn công tác 146 do Cục Xuất nhập khẩu chủ trì đã về các Sở Công Thương địa phương để hướng dẫn việc thực hiện phân cấp, phân quyền và giải đáp nhiều vướng mắc, đồng thời tháo gỡ khó khăn trong việc thực hiện cấp C/O. Các địa phương đánh giá, việc đoàn công tác về tận địa phương để tập huấn, hướng dẫn và trực tiếp tháo gỡ vướng mắc cho địa phương là rất kịp thời, giúp họ thực hiện tốt nhiệm vụ đã được phân cấp, phân quyền.

Thứ ba, Cục Xuất nhập khẩu đã tổ chức các hội nghị phổ biến, tập huấn chuyên sâu cho cán bộ địa phương, theo phương châm “cầm tay chỉ việc”. Điều này giúp nâng cao năng lực trong thẩm định, xét duyệt hồ sơ và vận hành hệ thống quản lý, chứng nhận xuất xứ điện tử của Bộ Công Thương. 

Cụ thể, Cục Xuất nhập khẩu đã tổ chức các hội nghị phổ biến, tập huấn tại Hà Nội, Đà Nẵng...và có sự tham gia của đại diện Sở Công Thương các tỉnh thành khu vực phía Bắc, miền Trung. Tại đây, đại diện Cục Xuất nhập khẩu và Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cũng đã giải đáp nhiều vướng mắc, đồng thời tháo gỡ khó khăn trong việc thực hiện cấp C/O cho các địa phương.

Thứ tư, tăng cường phối hợp với cơ quan hải quan nước ngoài trong xác minh xuất xứ. Nếu phát hiện vi phạm, Cục sẽ cùng phía bạn xử lý kịp thời.

"Cục Xuất nhập khẩu cũng chú trọng công tác tham vấn trong đàm phán quy tắc xuất xứ, nhằm đảm bảo các quy định phù hợp với thực tế sản xuất trong nước. Đồng thời, chúng tôi thường xuyên tiếp nhận, giải đáp kịp thời kiến nghị của doanh nghiệp để tháo gỡ khó khăn, giúp doanh nghiệp yên tâm sản xuất và xuất khẩu”, bà Trịnh Thị Thu Hiền - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) nhấn mạnh.

Những giải pháp trên được xem là bước đi quan trọng để giúp cơ quan quản lý thực hiện tốt nhiệm vụ cấp C/O cho doanh nghiệp xuất khẩu. Qua đó, cũng hạn chế tình trạng gian lận, đồng thời tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch hơn cho doanh nghiệp Việt Nam. 

Thực tế, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu cho rằng những thay đổi về chính sách và cách thức quản lý sẽ giúp họ giảm đáng kể rủi ro khi tham gia các thị trường khó tính như EU, Mỹ hay Nhật Bản. Việc vận hành trơn tru việc cấp C/O cũng tạo điều kiện để doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể tiết kiệm thời gian, chi phí, đồng thời củng cố niềm tin khi mở rộng thị trường xuất khẩu.

Doanh nghiệp chủ động: "Chìa khóa" tận dụng ưu đãi FTA

Song song với nỗ lực của cơ quan quản lý thì sự chủ động từ phía doanh nghiệp cũng đóng vai trò then chốt. Việc hiểu rõ và tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc xuất xứ không chỉ giúp tận dụng tốt ưu đãi thuế quan mà còn bảo vệ doanh nghiệp trước các rủi ro pháp lý trong thương mại quốc tế.

Theo bà Trịnh Thị Thu Hiền, hiện nay nhiều doanh nghiệp vẫn còn chủ quan trong việc chuẩn bị hồ sơ, lưu trữ chứng từ liên quan đến xuất xứ hàng hóa. Đây là lỗ hổng dễ dẫn đến tranh chấp, thậm chí mất cơ hội được hưởng ưu đãi thuế quan.

Bà Hiền lưu ý: “Trong bối cảnh hiện nay, tôi có một số lưu ý quan trọng dành cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu để tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA như sau:

Thứ nhất, doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu quy định cụ thể về xuất xứ hàng hóa tại từng thị trường. Ví dụ, cùng một mặt hàng dệt may, nếu xuất khẩu sang EU thì yêu cầu phải trải qua ít nhất hai công đoạn (dệt vải và cắt may) trong khối EVFTA. Nhưng nếu xuất khẩu sang Mexico theo CPTPP thì yêu cầu tới ba công đoạn (se sợi, dệt vải và cắt may) trong khối CPTPP.

Thứ hai, doanh nghiệp phải đặc biệt chú trọng công tác lưu trữ hồ sơ. Có những trường hợp tại thời điểm nhập khẩu, nước đối tác chưa yêu cầu xác minh xuất xứ, nhưng vài năm sau cơ quan hải quan có thể đề nghị kiểm tra, thậm chí kiểm tra trực tiếp tại cơ sở sản xuất. Nếu không chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, chứng từ, doanh nghiệp sẽ gặp rủi ro lớn, mất cơ hội được hưởng ưu đãi thuế quan".

Chính vì vậy, phía Cục Xuất nhập khẩu khuyến nghị các doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống quản trị hồ sơ khoa học, chủ động phối hợp với cơ quan chức năng để đảm bảo khi bị yêu cầu xác minh và có thể ngay lập tức chứng minh hàng hóa thực sự đáp ứng quy tắc xuất xứ. Đặc biệt là bảo vệ uy tín và quyền lợi hợp pháp trong xuất khẩu.

Có thể thấy, việc nắm vững quy định, thực hành quản trị hồ sơ khoa học và duy trì tính minh bạch trong sản xuất - kinh doanh không chỉ giúp doanh nghiệp vượt qua thách thức, mà còn mở ra cơ hội lớn để khẳng định vị thế tại những thị trường khó tính.

Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu cho rằng việc tuân thủ chặt chẽ các quy tắc xuất xứ không còn là lựa chọn, mà đã trở thành yếu tố sống còn. Khi đáp ứng đầy đủ yêu cầu, doanh nghiệp không chỉ tận dụng được ưu đãi thuế quan, mà còn nâng cao uy tín thương hiệu. Đặc biệt là một trong những tiền đề kiến tạo nền tảng vững chắc để mở rộng hợp tác lâu dài với đối tác quốc tế.

Có thể khẳng định, ngăn chặn gian lận xuất xứ là yêu cầu cấp thiết trong tiến trình hội nhập quốc tế. Với sự vào cuộc quyết liệt của cơ quan quản lý và sự chủ động từ phía doanh nghiệp, hàng hóa Việt Nam không chỉ vững vàng trước các rào cản thương mại, mà còn từng bước nâng cao năng lực cạnh tranh, củng cố uy tín trên thị trường toàn cầu.

Kể từ ngày 1/7/2025, các cơ quan, tổ chức đủ điều kiện thực hiện cấp C/O theo đúng quy định tại khoản 6, Điều 28 của Nghị định 146. Trong đó, Bộ Công Thương với đầu mối là Cục Xuất nhập khẩu tiếp tục tổ chức việc cấp C/O và văn bản chấp thuận cho các tổ chức tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa theo quy định hiện hành. Ủy ban nhân dân cấp tỉnh giao cho cơ quan, tổ chức cấp C/O tại địa phương khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy định pháp luật.