Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào chuỗi thương mại toàn cầu, đặc biệt thông qua hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, vấn đề xuất xứ hàng hóa không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà đã trở thành “giấy thông hành” quyết định khả năng thâm nhập và trụ vững của hàng Việt trên các thị trường lớn.

Tuy nhiên, đi cùng cơ hội là những thách thức không nhỏ, tình trạng gian lận xuất xứ với những thủ đoạn ngày càng tinh vi.

Trao đổi với phóng viên, bà Trịnh Thị Thu Hiền – Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) đã thẳng thắn chỉ ra các nguyên nhân cốt lõi, những tác động nghiêm trọng cũng như các giải pháp đang được triển khai, siết chặt quản lý, bảo vệ uy tín hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Nhận diện nguyên nhân gốc rễ của gian lận xuất xứ

- Xin bà cho biết nguyên nhân của tình trạng gian lận thương mại, xuất xứ hàng hóa trong hoạt động xuất nhập khẩu?

Bà Trịnh Thị Thu Hiền: Trong quá trình kiểm tra, xác minh xuất xứ, Cục Xuất nhập khẩu – Bộ Công Thương đánh giá và nhận định có một số nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng gian lận xuất xứ hàng hóa.

Nguyên nhân thứ nhất xuất phát từ việc một số quốc gia không được hưởng ưu đãi thuế quan trong khuôn khổ các hiệp định thương mại tự do như Việt Nam. Do đó, hàng hóa của các nước này có thể đã được sản xuất thành bán thành phẩm tại nước xuất xứ ban đầu, sau đó đưa sang Việt Nam để thực hiện một số công đoạn gia công đơn giản như lắp ráp, bổ sung chi tiết, rồi xuất khẩu sang nước thứ ba dưới danh nghĩa hàng hóa có xuất xứ Việt Nam nhằm hưởng ưu đãi thuế quan một cách bất hợp pháp.

Nguyên nhân thứ hai liên quan đến các biện pháp phòng vệ thương mại. Khi một quốc gia áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng hóa của một nước khác, sẽ xuất hiện xu hướng hàng hóa của nước bị áp thuế tìm cách “mượn” xuất xứ của nước thứ ba để né tránh biện pháp này.

Trước đây, EU từng áp thuế chống bán phá giá đối với giày, mũ da; xuất hiện tình trạng một số lô hàng giày, mũ da mượn xuất xứ Việt Nam hoặc các nước không bị áp thuế để tránh thuế chống bán phá giá của EU.

- Tình trạng gian lận xuất xứ sẽ mang lại những tác động ra sao, thưa bà?

Bà Trịnh Thị Thu Hiền: Gian lận thương mại và gian lận xuất xứ hàng hóa gây ra những tác động rất nghiêm trọng.

Thứ nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của hàng hóa xuất khẩu Việt Nam, uy tín của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, cũng như uy tín của các cơ quan, tổ chức được giao nhiệm vụ cấp giấy chứng nhận xuất xứ (C/O).

Thứ hai, từ các hành vi gian lận này, nước nhập khẩu có thể áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam, hoặc tạm dừng áp dụng ưu đãi thuế quan trong khuôn khổ các FTA.

Đây là tác động rất rõ ràng và dễ nhận thấy, gây thiệt hại cho doanh nghiệp vi phạm và cả những doanh nghiệp làm ăn chân chính, tuân thủ đúng quy định.

Từ hoàn thiện chính sách đến phối hợp quốc tế

- Để ngăn chặn gian lận xuất xứ, đặc biệt là hàng hóa xuất khẩu sang các thị trường FTA, Cục Xuất nhập khẩu đã triển khai những biện pháp gì, thưa bà?

Bà Trịnh Thị Thu Hiền: Thực hiện chỉ đạo của lãnh đạo Bộ Công Thương, Cục Xuất nhập khẩu đang triển khai quyết liệt các giải pháp đồng bộ.

Thứ nhất, Cục Xuất nhập khẩu tham mưu xây dựng và hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách về xuất xứ hàng hóa theo hướng minh bạch, chặt chẽ. Nghị định mới về xuất xứ hàng hóa đang được trình Chính phủ, dự kiến sẽ thay thế Nghị định số 31/2018. Trong nghị định này, các chế tài xử lý vi phạm về xuất xứ hàng hóa được đặc biệt coi trọng.

Thứ hai, tập trung triển khai Nghị định số 146/2025 của Chính phủ về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực công nghiệp và thương mại. Đối với lĩnh vực xuất xứ hàng hóa; thực hiện một chuỗi hoạt động cụ thể như tổ chức các hội nghị hướng dẫn, phổ biến và làm việc trực tiếp với địa phương để triển khai Thông tư số 45/2025 về cấp giấy chứng nhận xuất xứ và văn bản cho phép tự chứng nhận xuất xứ.

Bên cạnh đó, Cục cũng tổ chức các lớp tập huấn mang tính “cầm tay, chỉ việc”, giúp cán bộ cấp C/O nắm vững chuyên môn nghiệp vụ trong thẩm định, xét duyệt hồ sơ cấp C/O và thực hiện thao tác trên hệ thống quản lý, cấp chứng nhận xuất xứ của Bộ Công Thương. Đồng thời, ban hành các văn bản hướng dẫn, đôn đốc, uốn nắn kịp thời, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho địa phương trong quá trình thực hiện phân cấp, phân quyền.

Thứ ba, tăng cường phối hợp với cơ quan hải quan nước ngoài. Trong trường hợp có yêu cầu xác minh xuất xứ, cục phối hợp chặt chẽ để đảm bảo hàng hóa đủ điều kiện được hưởng ưu đãi thuế quan; nếu phát hiện vi phạm, sẽ cùng trao đổi, áp dụng các biện pháp xử lý phù hợp.

Ngoài ra, cục đặc biệt chú trọng công tác tham vấn trong đàm phán quy tắc xuất xứ, đảm bảo quy định phù hợp với trình độ sản xuất và thực tiễn của doanh nghiệp Việt Nam; tăng cường tiếp nhận, trả lời kiến nghị, vướng mắc của doanh nghiệp. Đây là nội dung đang được cộng đồng doanh nghiệp rất quan tâm và đánh giá cao.

Xin cảm ơn bà!

Gian lận xuất xứ hàng hóa không chỉ gây thiệt hại cho doanh nghiệp tuân thủ pháp luật mà còn làm suy giảm uy tín hàng hóa xuất khẩu Việt Nam trên thị trường quốc tế. Các hành vi “mượn” xuất xứ để hưởng ưu đãi FTA hoặc né tránh biện pháp phòng vệ thương mại có thể khiến nước nhập khẩu áp thuế, siết kiểm soát, thậm chí tạm dừng ưu đãi đối với hàng Việt. Vì vậy, siết chặt quản lý xuất xứ là điều kiện sống còn để bảo vệ thương hiệu quốc gia trong hội nhập.