Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, sản phẩm nông nghiệp miền núi không chỉ là nguồn sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số mà còn là nguồn lực văn hóa và lợi thế cạnh tranh của quốc gia. Trao đổi với Báo Công Thương, chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy đã phân tích vai trò chiến lược của nông sản miền núi và đưa ra những giải pháp để xúc tiến thương mại, mở lối cho sản phẩm vùng cao vươn xa.

Chiến lược kép cho nông sản miền núi

- Thưa ông, theo quan sát của ông, trong tổng thể chính sách xúc tiến thương mại nông nghiệp hiện nay thì sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số được xác định ở vị trí nào? Và những trụ cột xúc tiến thương mại nào đang được triển khai để mở rộng thị trường cho nhóm sản phẩm đặc thù này?

Ông Hoàng Trọng Thủy: Tôi cho rằng nông sản và thực phẩm miền núi đang mang một vị trí chiến lược kép, nghĩa là vừa kinh tế vừa chính trị - xã hội. Về mặt kinh tế, nông sản miền núi không chỉ giúp tăng thu nhập hộ gia đình, mà còn góp phần trực tiếp vào tăng trưởng GDP quốc gia. Khi sản phẩm miền núi đạt chất lượng cao, nó trở thành thước đo buộc nông sản đồng bằng phải cạnh tranh, từ đó thúc đẩy nền nông nghiệp phát triển bền vững hơn. Đặc biệt, ở thị trường khu vực, chỉ có những sản phẩm đặc hữu của miền núi mới đủ sức tạo lợi thế cạnh tranh và góp phần xây dựng thương hiệu quốc gia.

Ở phương diện xã hội, nông sản miền núi là sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số, là công cụ để quảng bá văn hóa, phong tục, tập quán của từng vùng đất. Khi kinh tế và văn hóa được kết nối, chúng ta không chỉ tạo ra thu nhập mà còn mở đường cho du lịch nông thôn phát triển, để sản phẩm nông nghiệp trở thành nhịp cầu đưa bạn bè đến gần hơn với bản sắc vùng cao.

Tôi nhìn thấy ở đây bốn trụ cột quan trọng. Trụ cột thứ nhất là xây dựng thương hiệu tập thể và chỉ dẫn địa lý, giúp sản phẩm miền núi định vị vững chắc trên thị trường trong nước và xuất khẩu. Trụ cột thứ hai là kết nối cung cầu qua hội chợ, triển lãm, tuần hàng vùng miền, để người tiêu dùng thêm niềm tin và giá trị khi mua sản phẩm. Trụ cột thứ ba là phát triển thương mại điện tử, gắn với truy xuất nguồn gốc và các sàn giao dịch lớn, giúp nông dân miền núi mở rộng tri thức và thị trường. Và trụ cột cuối cùng là kết hợp thương mại điện tử với du lịch, tạo nên một ngành kinh tế mới ở nông thôn, nơi khách du lịch vừa trải nghiệm văn hóa, vừa thưởng thức và tiêu thụ sản phẩm đặc sản.

- Một trong những điểm yếu của nông sản miền núi là thiếu thương hiệu và chưa đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn quốc tế. Vậy dưới góc độ xúc tiến thương mại, ông cho rằng các bộ, ngành, địa phương, hợp tác xã và doanh nghiệp cần triển khai những giải pháp nào để chuẩn hóa và nâng cấp sản phẩm, giúp đủ sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế?

Ông Hoàng Trọng Thủy: Tôi coi đây là mạch máu của xúc tiến thương mại. Muốn sản phẩm miền núi vươn ra thế giới, chúng ta phải bắt đầu từ chuẩn hóa. Với các bộ, ngành, nhiệm vụ trước tiên là xây dựng khung tiêu chuẩn quốc gia cho những sản phẩm chủ lực, đồng thời thiết kế hệ thống hạ tầng logistics, bảo quản để nông sản đến tay người tiêu dùng vẫn giữ trọn hương vị. Và trên hết, chúng ta phải xóa nghèo thông tin. Nông dân và hợp tác xã đang thiếu dữ liệu thị trường, không biết rõ đối thủ, sản lượng hay nhu cầu, nên thường lúng túng, bị động. Nếu người nông dân biết trước Trung Quốc trồng bao nhiêu diện tích vải, họ sẽ tính toán khác, sản xuất khác, đầu tư khác.

Với địa phương, việc tạo nền là vô cùng quan trọng. Đó là xây dựng chỉ dẫn địa lý, mã số vùng trồng và quy trình chuẩn. Không có mã vùng trồng thì không thể nói chuyện xuất khẩu. Cùng với đó là ưu tiên kho lạnh, đất đai, thủ tục thông thoáng để doanh nghiệp và hợp tác xã yên tâm đầu tư.

Hợp tác xã, theo tôi, chính là nơi rèn kỷ luật sản xuất. Họ phải chuẩn hóa quy trình, đầu tư chế biến, xây dựng thương hiệu tập thể để mỗi mùa vụ đều đi từ thắng lợi trên đồng ruộng đến thắng lợi trên hợp đồng. Còn doanh nghiệp, họ là trung tâm của thị trường. Doanh nghiệp không chỉ thu mua, mà còn phải ký hợp đồng bao tiêu, chuyển giao khoa học kỹ thuật, chế biến sâu và đưa sản phẩm vào kênh thương mại điện tử để vươn ra quốc tế. Nếu không có doanh nghiệp, mọi nỗ lực xúc tiến thương mại chỉ là nửa vời, bởi chính họ mới là người dẫn dắt chuỗi giá trị và nâng tầm nông sản miền núi.

Xúc tiến thương mại phải “chạm” thị trường

- Theo ông, để chính sách xúc tiến thương mại “chạm” được đến cộng đồng doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã ở vùng dân tộc thiểu số, bản thân họ cần làm gì để thụ hưởng tốt nhất các chính sách và hoạt động hỗ trợ?

Ông Hoàng Trọng Thủy: Tôi rất thích chữ “chạm”. Bởi xúc tiến thương mại suy cho cùng là nghệ thuật bán hàng, là khả năng tạo nên cảm xúc để người tiêu dùng sẵn sàng bỏ tiền mua sản phẩm. Nhưng muốn chạm được tới thị trường, doanh nghiệp và hợp tác xã miền núi phải biết làm ba điều. Trước hết là đáp ứng chuẩn mực, bởi không có tiêu chuẩn thì không có niềm tin. Sau đó là kết nối thực sự với nông dân, coi họ như người bạn đồng hành trong chuỗi giá trị. Và cuối cùng là biết kể câu chuyện sản phẩm của mình, để người tiêu dùng cảm thấy xứng đáng khi chi trả cho mồ hôi và tâm huyết của người sản xuất.

Để biến ba việc ấy thành hiện thực, họ cần đi qua những bước cụ thể. Trước hết phải hiểu rõ chính sách, biết mình được hỗ trợ gì, ai có trách nhiệm đồng hành khi gặp khó khăn. Tiếp đó là chuẩn hóa sản phẩm, trong đó khâu đóng gói rất quan trọng, bởi bao bì chính là lời chào đầu tiên với người tiêu dùng. Họ cũng cần tích cực tham gia hội chợ không phải để bán vài sản phẩm, mà để ký được những hợp đồng dài hạn. Và cuối cùng, phải mở rộng sự kết nối ra cộng đồng, tận dụng thương mại điện tử để quảng bá, tìm đúng phân khúc thị trường. Khi đi đúng các bước, sản phẩm không chỉ đến được với người mua, mà còn thực sự “chạm” vào cảm xúc và niềm tin của họ.

- Xin cảm ơn ông về những chia sẻ!

Những chia sẻ của chuyên gia Hoàng Trọng Thủy cho thấy, xúc tiến thương mại nông sản miền núi không chỉ là mở rộng thị trường, mà còn là quá trình bền bỉ kiến tạo thương hiệu, gắn kết văn hóa và sinh kế. Khi chính sách, cộng đồng và doanh nghiệp cùng đồng hành, sản phẩm miền núi sẽ đủ sức khẳng định vị thế trong nước và vươn xa trên thị trường quốc tế.