Nhóm lại ngọn lửa bếp xưa giữa núi rừng Yên Thế

Giữa những triền núi mù sương của xã Xuân Lương, tỉnh Bắc Ninh (tỉnh Bắc Giang cũ) có một chàng trai dân tộc Cao Lan đang thắp lại ánh lửa từ căn bếp cổ truyền, nơi từng là biểu tượng ấm no của đồng bào. Anh là Hoàng Xuân Mau, sinh năm 1994, từng học ngành du lịch và có nhiều năm làm quản lý nhà hàng khách sạn ở Hà Nội.

Anh Hoàng Xuân Mau chia sẻ, anh từng học Cao đẳng Nghề bách khoa nhưng phải bỏ dở giữa chừng do hoàn cảnh gia đình khó khăn. Anh Mau đã xin vào làm thuê cho một nhà hàng ở Hà Nội. “Tôi làm ở nhà hàng thấy mình hợp với công việc này, rồi dần dần yêu thích, đam mê. Chủ nhà hàng khuyên tôi nên theo nghề phục vụ và làm du lịch. Lối rẽ cuộc đời của tôi bắt đầu từ đây”, Mau nhớ lại.

Sau đó, anh tiếp tục làm công việc quản lý nhà hàng, khách sạn ở Hà Nội thêm 6 năm. Nhận thấy rất nhiều người trẻ khởi nghiệp thành công trên mảnh đất quê hương, anh đã quyết định từ bỏ công việc ở Hà Nội để về quê khởi nghiệp. Năm 2019, với số vốn tích lũy được, anh quyết định thực hiện dự án “Nông trại Cao Lan” ngay tại nơi mình sinh ra với một khát vọng lớn: hồi sinh nghề làm thịt gác bếp của người Cao Lan.

Không chọn con đường dễ dãi của những “đặc sản làm theo công thức”, anh Mau bắt đầu từ việc tìm về các bậc cao niên trong bản, ghi chép, học từng cách chọn thịt, ướp gia vị bằng hạt dổi, mắc khén, gừng, ớt… và cách treo thịt lên bếp để hun khói đúng 3 ngày 2 đêm. Từng thớ thịt phải đủ độ khô nhưng vẫn giữ được độ mềm, mùi thơm  nhưng không ám mùi khói gắt. Đó là sự cân bằng tinh tế mà chỉ ai yêu văn hoá dân tộc mới đủ kiên nhẫn theo đuổi.

Khi đã đủ độ chín, thịt gác bếp Cao Lan có màu nâu óng, thơm mùi hun khói, dậy mùi hạt dổi, vị cay nồng của hạt mắc khén. Xé từng thớ thịt màu đỏ hồng tươi ngon, chấm với chẳm chéo kèm vài lát ớt cay nồng, cảm nhận mùi đặc trưng của mắc khén, ngai ngái của khói bếp, mềm ngậy của thịt mỡ vị ngọt đậm của thịt nạc thì không gì có thể diễn tả được! Chính vì thế, món thịt gác bếp vẫn luôn là một nét đặc sắc trong văn hóa và ẩm thực rất riêng của đồng bào các dân tộc Tây Bắc.

Với diện tích gần 3 ha, “Nông trại Cao Lan” không chỉ là nơi sản xuất thịt gác bếp truyền thống, mà còn mở rộng thêm khu trải nghiệm homestay, mỗi tháng thu hút hàng trăm du khách ghé thăm. Sản phẩm thịt gác bếp Cao Lan của anh Mau nhanh chóng đạt OCOP 3 sao năm 2022, rồi tiếp tục được mở rộng với dòng sản phẩm lạp sườn gác bếp cũng được chứng nhận OCOP 3 sao năm 2024.

Tuy nhiên, thành công ấy không đến từ một mình. Hội Nông dân tỉnh Bắc Giang là cánh tay nối dài hỗ trợ cho mô hình khởi nghiệp của anh Mau, từ hướng dẫn thủ tục pháp lý, xây dựng câu chuyện sản phẩm, hoàn thiện bao bì, đến kết nối tiêu thụ qua các kênh truyền thống và thương mại điện tử.

Một sản phẩm, nhiều giá trị

Thịt gác bếp Cao Lan không đơn thuần là món ăn truyền thống mà còn là phương tiện để bà con Cao Lan kể lại câu chuyện bản sắc dân tộc mình. Với sự hỗ trợ của Hội Nông dân, tháng 7/2022, anh Mau chính thức thành lập Hợp tác xã Nông nghiệp và Dịch vụ Cao Lan, quy tụ 8 thành viên, hầu hết là người dân tộc. HTX tạo việc làm ổn định cho 5 - 7 lao động thường xuyên, với mức thu nhập trung bình 4 - 12 triệu đồng/người/tháng. Đây là mức thu nhập khá ổn định cho bà con dân tộc Cao Lan địa phương.

Không chỉ góp phần xoá đói giảm nghèo, HTX còn giúp nhiều người trẻ nhận ra rằng, bản sắc dân tộc có thể được gìn giữ qua những món ăn, đồ uống hàng ngày. “Khi khách đến homestay, họ ăn một miếng thịt gác bếp, là đang thưởng thức cả một câu chuyện về rừng, về người, về cách sống của người Cao Lan”, anh Mau chia sẻ.

Tới nay, sản phẩm đã có mặt tại các hội chợ nông sản và đang được kết nối qua các sàn thương mại điện tử. Từ một món ăn giản dị, thịt gác bếp Cao Lan đã trở thành biểu tượng thoát nghèo mới, vừa mang lại giá trị kinh tế thực sự, vừa làm sống dậy niềm tự hào văn hóa trong cộng đồng.

Hiện nay Hợp tác xã Nông nghiệp và dịch vụ Cao Lan đang sản xuất khoảng 1 tấn sản phẩm/tháng. Sản phẩm đang được phân phối ở các thị trường như: Bắc Ninh, Hà Nội, Nghệ An, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh… đặc biệt các sản phẩm còn được nhiều người Việt ở nước ngoài tin tưởng và ủng hộ.

Mô hình quảng bá, nâng tầm giá trị sản phẩm địa phương của Hoàng Xuân Mau được đánh giá cao vì không chỉ giúp anh làm giàu trên chính mảnh đất quê hương, mà còn tạo việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số nơi anh sinh sống.