Bệ phóng xuất khẩu thủy sản

Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2022 được xem là cú hích quan trọng cho ngành thủy sản Việt Nam. Sau hơn 3 năm triển khai, hiệp định đã tạo ra những chuyển biến đáng kể, giúp hoạt động xuất khẩu thủy sản ghi nhận kết quả rõ nét.

Đáng chú ý, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu sang các quốc gia thành viên RCEP cao hơn so với nhiều thị trường khác, cho thấy sự tận dụng hiệu quả ưu đãi từ hiệp định và tiềm năng mở rộng thị phần của thủy sản Việt Nam trong khu vực.

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), năm 2024, xuất khẩu thủy sản Việt Nam đạt hơn 10 tỷ USD, một kết quả ấn tượng trong bối cảnh nhiều khó khăn. 7 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của nước ta đạt khoảng 6,22 tỷ USD, tăng 17,2% so cùng kỳ. 

Các thị trường nhập khẩu lớn các mặt hàng thủy sản của Việt Nam như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, ASEAN… đều có mức tăng trưởng khả quan. Đặc biệt, xuất khẩu thủy sản sang Trung Quốc trong 7 tháng đạt 1,33 tỷ USD, tăng 42,6% so cùng kỳ 2024; Nhật Bản đạt 920 triệu USD; Hàn Quốc đạt 460 triệu USD.

Dự báo, năm 2025 kim ngạch xuất khẩu thủy sản của nước ta có thể đạt tới mốc 11 tỷ USD nếu các doanh nghiệp tiếp tục khai thác tốt thị trường các FTA nói chung và RCEP nói riêng.

Ông Lê Hoàng Tài, Phó Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, RCEP mang lại nhiều điểm mới quan trọng cho hoạt động xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt với ngành thủy sản. Trước đây, các FTA thường yêu cầu xuất xứ thuần túy tại Việt Nam mới được hưởng ưu đãi thuế quan. Quy định này khiến nhiều mặt hàng gặp khó khăn do quá trình sản xuất, nuôi trồng phụ thuộc vào con giống hoặc nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Tuy nhiên, với RCEP con giống có thể nhập từ nước ngoài, nuôi trồng tại Việt Nam và khi xuất khẩu vẫn đủ điều kiện hưởng ưu đãi. Đây được coi là bước tiến lớn, giúp doanh nghiệp thủy sản tận dụng tốt hơn lợi thế thị trường.

"RCEP với quy mô lớn nhất thế giới, chiếm gần 30% GDP và dân số toàn cầu sẽ tạo thêm cơ hội để Việt Nam mở rộng xuất khẩu, đồng thời cải thiện các hạn chế về tiêu chuẩn chất lượng", ông Lê Hoàng Tài nói và nhấn mạnh thành tựu trong những năm qua cũng là dấu ấn để khẳng định vị trí của ngành thủy sản Việt Nam sẽ là một trong những ngành có đủ sức cạnh tranh và có thể thâm nhập mạnh hơn vào thị trường các quốc gia thành viên RCEP.

Để tận dụng tối đa cơ hội, doanh nghiệp phải biết kết nối, khai thác nguồn nguyên liệu đầu vào trong khu vực, gắn sản xuất với tiêu chuẩn quốc tế, qua đó gia tăng xuất khẩu và khẳng định vị thế hàng Việt.

Tìm hướng đi mới trong cạnh tranh khu vực

Bên cạnh những lợi thế rõ rệt từ Hiệp định RCEP, ngành thủy sản Việt Nam vẫn đang phải đối diện với nhiều sức ép cạnh tranh lớn. Theo bà Tô Thị Tường Lan, Phó Tổng Thư ký VASEP, chi phí logistics tăng cao là một trong những rào cản đáng kể làm tăng chi phí xuất khẩu và khiến doanh nghiệp khó duy trì lợi thế về giá. Đây là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh của sản phẩm thủy sản Việt Nam tại các thị trường trong khối.

Ngoài vấn đề chi phí, các yêu cầu khắt khe về phát triển bền vững, chất lượng sản phẩm và mức độ chế biến sâu ngày càng trở thành thách thức. Các thị trường RCEP có tiêu chuẩn ngày càng cao đòi hỏi doanh nghiệp phải đáp ứng về an toàn thực phẩm và hướng tới sản phẩm thân thiện môi trường, dễ chế biến và truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Điều này buộc doanh nghiệp phải đầu tư thêm công nghệ, cải tiến quy trình và quản lý nuôi trồng theo chuẩn quốc tế.

Cạnh tranh khu vực cũng ngày càng gay gắt khi các quốc gia như Trung Quốc, Thái Lan… mở rộng diện tích nuôi trồng, đẩy mạnh sản lượng xuất khẩu sang cùng thị trường với Việt Nam. Trong bối cảnh đó, bài toán thương hiệu càng trở nên cấp thiết. Dù được xem là yếu tố then chốt để nâng cao giá trị và khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế nhưng đến nay ngành thủy sản Việt Nam vẫn thiếu một chiến lược xây dựng thương hiệu đủ mạnh, khiến sản phẩm khó tạo dấu ấn bền vững và khác biệt trong cạnh tranh.

Đại diện VASEP cũng ghi nhận, trước những biến động của thương mại toàn cầu, nhiều doanh nghiệp thủy sản đã xác định lại chiến lược phát triển theo hướng đa dạng hóa thị trường và tăng cường chế biến sâu. Nhờ sự hỗ trợ từ RCEP, xuất khẩu sang các thị trường lớn như Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc tiếp tục duy trì đà tăng trưởng mạnh. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy nỗ lực tái cấu trúc thị trường của doanh nghiệp đã bước đầu mang lại kết quả, đồng thời phản ánh sức hút từ những sản phẩm phù hợp khẩu vị, giá cả và chuỗi cung ứng thuận lợi.

Điểm sáng nổi bật trong bức tranh xuất khẩu thủy sản là sự chuyển dịch cơ cấu sản phẩm theo hướng gia tăng giá trị. Các mặt hàng chế biến sâu như cá tra tẩm bột, mực chế biến hay bạch tuộc đông lạnh đều ghi nhận mức tăng trưởng cao. Xu hướng này đáp ứng tốt nhu cầu tiêu dùng tiện lợi, cao cấp tại những thị trường trọng điểm và cho thấy doanh nghiệp Việt Nam đang đẩy mạnh đầu tư công nghệ chế biến, đa dạng hóa sản phẩm để nâng cao sức cạnh tranh.

"Việc chuyển hướng này giúp tăng kim ngạch xuất khẩu, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của ngành thủy sản trong giai đoạn tới", đại diện VASEP nhấn mạnh.

Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) là hiệp định bao gồm 15 quốc gia thành viên, trong đó có 10 nước ASEAN và 5 nước đối tác là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, New Zealand ký kết vào ngày 15/11/2020, chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2022.