Giữa không gian rộn ràng sắc màu của Hội chợ Mùa Thu 2025, gian hàng nhỏ của Hợp tác xã Dệt thổ cẩm Pa Thơm (xã Thanh Yên, tỉnh Điện Biên) nổi bật với những tấm vải rực rỡ sắc màu. Từng sợi chỉ, từng đường dệt như đang kể câu chuyện dài của núi rừng, của những người phụ nữ đồng bào dân tộc thiểu số Lào cần mẫn bên khung cửi, gìn giữ nghề truyền thống đã có từ bao đời.
Tại xã biên giới Thanh Yên, tỉnh Điện Biên, nghề dệt thổ cẩm không chỉ là nghề truyền thống của dân tộc Lào mà nó còn mở ra cơ hội để biến giá trị văn hóa thành nguồn thu nhập. Thổ cẩm của dân tộc Lào mang đậm bản sắc văn hóa và những nét khác biệt so với các loại thổ cẩm của đồng bào Tây Bắc.
Với đôi bàn tay khéo léo và sự sáng tạo, những người phụ nữ Lào đã tạo ra những sản phẩm thổ cẩm độc đáo. Từ những sợi bông tự nhiên, trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, ra đời những tấm vải thổ cẩm và những bộ trang phục ấn tượng.
Bà Lò Thị Vân, Chủ nhiệm HTX Dệt thổ cẩm Pa Thơm, chia sẻ trong niềm xúc động: “Chúng tôi đến Hội chợ Mùa Thu với mong muốn giới thiệu tinh hoa nghề dệt truyền thống của đồng bào Lào tỉnh Điện Biên, đồng thời mở rộng cơ hội kết nối, đưa sản phẩm đến gần hơn với người tiêu dùng Thủ đô”.
Câu chuyện về hành trình giữ nghề của bà Vân và các thành viên HTX bắt đầu từ năm 2022, khi UBND xã Pa Thơm vận động bà thành lập hợp tác xã nhằm khôi phục lại nghề dệt truyền thống đang dần bị mai một.
Ngày ấy, nhiều chị em bỏ nghề, khung cửi nằm phủ bụi. Lớp trẻ ít ai còn biết dệt. Song bà Vân nghĩ, nếu mình không làm, thì nghề này sẽ mất. Mà mất nghề là mất gốc, mất luôn bản sắc dân tộc mình.
Với 9 thành viên đều là phụ nữ dân tộc Lào, HTX bắt đầu những ngày đầu đầy khó khăn nhưng tràn đầy quyết tâm. Từ sáng đến tối, tranh thủ lúc nông nhàn, trong căn nhà sàn nhỏ, âm thanh lách cách của khung cửi vang lên không ngớt. Mỗi tấm thổ cẩm là kết tinh của hàng chục giờ lao động tỉ mỉ, dệt nên bằng sợi bông, sợi tơ tự nhiên, thấm đẫm hơi thở núi rừng.
Sản phẩm của HTX rất đa dạng: khăn, túi, áo, váy, chăn, ga, gối, đệm, tất cả đều được dệt thủ công. Mỗi hoa văn là một ngôn ngữ riêng, chứa đựng hình ảnh của thiên nhiên và con người vùng cao: con suối uốn lượn, bông lúa trổ đòng, chim lượn giữa trời.
Bà Vân cho biết: “Nhiều mẫu hoa văn được chúng tôi phục dựng lại từ ký ức của các nghệ nhân già. Họ kể lại cách dệt, cách pha màu, chúng tôi lại ghi chép, học từng chút. Dệt không chỉ là làm ra sản phẩm, mà là đang kể lại câu chuyện của cha ông”.
Con đường giữ nghề dệt của phụ nữ dân tộc Lào ở Pa Thơm không hề bằng phẳng. Với họ, cái khó không chỉ nằm ở kỹ thuật mà còn ở những rào cản của thời đại mới: vốn ít, thiếu kỹ năng quản lý, hạn chế tiếp cận công nghệ, và nhất là thị trường tiêu thụ còn nhỏ hẹp.
“Các bà, các mẹ trong bản giỏi nghề nhưng không biết chữ, còn lớp trẻ biết chữ lại không biết dệt. Người hiểu kế toán, quảng bá sản phẩm thì hiếm. Nhiều khi tôi phải chạy lên UBND xã để nhờ hướng dẫn cách làm báo cáo, kê khai thuế”, bà Vân kể.
Thế nhưng, tình yêu với nghề và niềm tự hào dân tộc đã giữ chân các chị em ở lại bên khung cửi. “Chúng tôi luôn tự nhủ, nếu buông tay, thổ cẩm Pa Thơm sẽ chỉ còn trong ký ức” - bà Vân nói, ánh mắt ánh lên niềm kiên định.
Nhờ sự quan tâm, hỗ trợ của chính quyền địa phương và Sở Công Thương tỉnh Điện Biên, HTX đã có bước chuyển mình rõ rệt. Sản phẩm thổ cẩm Pa Thơm được đưa tham gia các hội chợ thương mại, tuần lễ hàng Việt, và dần được du khách trong và ngoài tỉnh biết đến.
Đặc biệt, năm 2024, sản phẩm của HTX được công nhận đạt OCOP 3 sao cấp tỉnh - cột mốc quan trọng khẳng định chất lượng và giá trị văn hóa của sản phẩm thủ công vùng cao. Tấm chứng nhận ấy không chỉ là niềm vui, mà còn là động lực để những người phụ nữ đồng bào dân tộc Lào tiếp tục dệt những giấc mơ mớiẻ.
Mỗi chuyến đi hội chợ là một lần học hỏi. Chị em Pa Thơm học cách bày hàng, cách nói chuyện với khách, cách kể câu chuyện về sản phẩm. Ngày xưa, bà con chỉ biết dệt. Giờ, bà con biết mỉm cười chào khách, biết giới thiệu vì sao họa tiết này lại đặc biệt, vì sao sợi chỉ này lại quý. Dần dần, họ tự tin hơn khi đưa sản phẩm ra thị trường.
HTX Pa Thơm cũng xác định phải luôn làm mới sản phẩm bằng các mặt hàng đa dạng, như: túi, khăn, váy, áo... với mức giá từ 200.000 đến 2 triệu đồng tùy loại. Nhờ vậy, doanh thu của HTX ngày càng tăng, trung bình đạt trên 200 triệu đồng/năm và có những năm đạt hơn 300 triệu đồng. Từ 9 thành viên ban đầu, điện nay, tại xã Thanh Yên đã có hơn 30 hộ tham gia các khâu để sản xuất thổ cẩm. Thu nhập của các thành viên HTX cũng được cải thiện đáng kể.
Không chỉ dệt nên những tấm vải mềm mại, hoa văn tinh xảo, phụ nữ Lào nơi đây còn nỗ lực học hỏi, sáng tạo thêm nhiều mẫu mã trang phục cập nhật xu hướng hiện đại, may thành túi và khăn phù hợp cho khách du lịch mua làm quà.
Tham gia Hội chợ Mùa Thu 2025, sự kiện xúc tiến thương mại quốc gia do Bộ Công Thương chủ trì, là niềm vui lớn với những người phụ nữ vùng cao Pa Thơm. Lần đầu tiên, họ được đặt sản phẩm của mình cạnh các thương hiệu lớn, được gặp gỡ khách hàng khắp nơi, được nghe tiếng khen ngợi dành cho những tấm vải họ tự tay dệt nên.
“Chúng tôi mang cả khung cửi thật đến gian hàng. Du khách đến xem, được tận mắt chứng kiến cách dệt, được chạm vào từng sợi chỉ. Ai cũng ngạc nhiên khi thấy một tấm vải nhỏ phải mất cả tuần mới xong”, bà Vân kể.
Không chỉ trưng bày sản phẩm truyền thống, HTX Pa Thơm còn mang đến những mẫu thiết kế mới: túi xách, váy, áo, phụ kiện hiện đại được tạo tác từ họa tiết truyền thống. Các thành viên HTX mong muốn thổ cẩm không chỉ là quà lưu niệm, mà trở thành một phần của thời trang hiện đại. Khi người trẻ mặc thổ cẩm, dùng túi thổ cẩm, chính là họ đang giữ nghề giúp hợp tác xã.
Thổ cẩm Pa Thơm ngày nay không còn chỉ là câu chuyện của một bản làng, mà là hơi thở mới trong nhịp sống hiện đại, nơi truyền thống gặp gỡ sáng tạo. Từng sợi chỉ nhuộm bằng lá rừng, từng hoa văn thêu tay đều mang hồn cốt của núi rừng Tây Bắc, khiến người xem khó rời mắt.
Bà Vân kỳ vọng, qua những hội chợ như thế này, sản phẩm của HTX sẽ tìm được hướng đi dài lâu hơn, có thể kết nối với các nhà thiết kế, các doanh nghiệp phân phối sản phẩm thủ công, hoặc đưa vào các tour du lịch trải nghiệm văn hóa.
“Điều chúng tôi cần không phải chỉ là khách mua một chiếc túi, mà là những người hiểu được giá trị văn hóa trong từng tấm thổ cẩm. Khi đó, nghề dệt Pa Thơm sẽ thực sự được hồi sinh”, bà Vân chia sẻ.
Tại vùng đất Pa Thơm, nơi mây núi chập chùng, tiếng khung cửi vẫn vang đều mỗi chiều. Những người phụ nữ Lào lặng lẽ bên khung dệt, đôi tay mềm mại nhưng rắn rỏi, nối dài những sợi chỉ thành tấm thổ cẩm rực rỡ. Họ dệt không chỉ bằng kỹ năng, mà bằng niềm tin và khát vọng.
Niềm tin rằng, nghề dệt của cha ông sẽ không bị lãng quên. Khát vọng rằng, một ngày nào đó, thổ cẩm Pa Thơm sẽ có mặt trên thị trường quốc tế, như một đại sứ của văn hóa Việt Nam.
Đó là lý do tại sao, dù khó khăn vẫn chồng chất, từ vốn, nhân lực đến thị trường, song các chị em HTX vẫn không ngừng đổi mới, tìm hướng phát triển bền vững.
Bà Vân chia sẻ: “Chúng tôi chỉ mong Nhà nước và các cơ quan truyền thông, như Báo Công Thương, tiếp tục đồng hành, giúp quảng bá sản phẩm của đồng bào vùng cao. Mỗi bài viết, mỗi bản tin là thêm một cơ hội để người dân biết đến thổ cẩm Pa Thơm - sản phẩm mang đậm văn hoá của dân tộc Lào”.
Giữa dòng chảy hội nhập, thổ cẩm Pa Thơm vẫn kiêu hãnh giữ sắc riêng của mình, sắc đỏ của nắng, xanh của núi, vàng của lúa chín, và trắng của mây trời. Đó là bản giao hưởng của đất và người Điện Biên, được dệt nên bằng tình yêu, niềm tự hào và sự bền bỉ của những người phụ nữ vùng cao.
Từ khung cửi nhỏ nơi bản làng xa xôi đến gian hàng rực rỡ tại Hội chợ Mùa Thu, hành trình của thổ cẩm Pa Thơm là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của văn hóa dân tộc Việt Nam, nơi những sợi chỉ không chỉ kết nối vải vóc, mà còn kết nối con người, kết nối quá khứ với hiện tại, truyền thống với tương lai.
