Nguồn lực mở đường cho phát triển sản phẩm vùng dân tộc

Triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (Chương trình Mục tiêu quốc gia), giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh Đắk Lắk đã huy động mạnh mẽ các nguồn lực để hỗ trợ phát triển sản xuất, đặc biệt là phát triển sản phẩm đặc trưng vùng dân tộc gắn với chuỗi giá trị hàng hóa.

Sau sáp nhập, tỉnh Đắk Lắk có nhiều đồng bào dân tộc cùng sinh sống, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm khoảng trên 34% dân số toàn tỉnh. Đây là địa bàn có nhiều sản phẩm đặc hữu nổi tiếng như cà phê, tiêu, bơ, sầu riêng, mật ong, thổ cẩm Êđê, M’nông… vốn mang đậm dấu ấn văn hóa bản địa nhưng trước đây sản xuất còn nhỏ lẻ, thiếu tính ổn định.

Từ năm 2021 đến nay, chương trình 1719 đã phân bổ cho Đắk Lắk hơn 4.300 tỷ đồng để đầu tư phát triển hạ tầng, hỗ trợ sinh kế và sản xuất. Đến giữa năm 2025, tỉnh đã giải ngân khoảng 2.100 tỷ đồng (đạt 66% kế hoạch), tập trung vào các dự án tạo sinh kế cho người dân, phát triển sản phẩm đặc trưng gắn với thị trường tiêu thụ.

Nhờ đó, hàng trăm mô hình sản xuất mới được hình thành: mô hình cà phê hữu cơ tại Krông Pắk, hồ tiêu bền vững ở Cư Kuin, trồng sầu riêng xen canh cây dược liệu ở Krông Năng, nuôi ong mật ở Buôn Đôn, dệt thổ cẩm gắn với du lịch cộng đồng tại Buôn Ako Dhông (TP. Buôn Ma Thuột)...

Đơn cử, Dự án Hỗ trợ liên kết sản xuất trong chăm sóc và tiêu thụ cà phê xã Ea Na được thực hiện từ nguồn lực của Dự án 3, Chương trình Mục tiêu quốc gia 1719. Dự án đang triển khai trên diện tích 69 ha với 71 hộ đồng bào dân tộc thiểu số. Dự án do Công ty Cổ phần Êđê Café làm đầu mối.

Ông Y Krai Hdơt, Trưởng buôn Kla, xã Ea Na chia sẻ: Trước đây, bà con chủ yếu sản xuất theo truyền thống bằng kinh nghiệm cà phê kém phát triển, năng suất không ổn định. Khi các hộ dân tham gia liên kết, cây cà phê có sự phát triển khác hẳn, xanh hơn, quả đều hơn. Mặc dù mới triển khai, bà con đã từng bước ứng dụng kỹ thuật vào sản xuất, vì thế sự sinh trưởng, phát triển và ra quả của cây cà phê có nhiều chuyển biến rõ rệt, hiệu quả cao hơn nhiều so với năm trước.

Những mô hình này không chỉ giúp người dân có thêm việc làm, tăng thu nhập mà còn hồi sinh các sản phẩm truyền thống của đồng bào, đưa chúng trở lại thị trường với diện mạo mới – chuyên nghiệp, bài bản hơn.

Đổi mới tư duy sản xuất, nâng tầm giá trị sản phẩm bản địa

Từ nguồn vốn của chương trình 1719, các địa phương đã đẩy mạnh tập huấn, chuyển giao kỹ thuật, hướng dẫn người dân sản xuất theo chuỗi liên kết, áp dụng quy trình canh tác sạch, an toàn và truy xuất nguồn gốc.

Tại xã Krông Pắk, dự án “Liên kết sản xuất cà phê bền vững” giúp 26 hộ dân tham gia chuỗi cà phê hữu cơ với 24 ha được doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm. Cây cà phê phát triển tốt, năng suất tăng 20-30%, chất lượng hạt đồng đều, được doanh nghiệp thu mua với giá cao hơn thị trường.

Ở xã Cư Kuin, mô hình “Hồ tiêu bền vững” hướng dẫn bà con sử dụng phân hữu cơ, phòng trừ sâu bệnh sinh học, đồng thời xây dựng nhãn hiệu “Tiêu Cư Kuin – Đắk Lắk” để tham gia chương trình OCOP của tỉnh. Nhờ vậy, giá trị sản phẩm tăng 15-20%, mở rộng đầu ra sang các thị trường trong và ngoài tỉnh.

Cùng với nông nghiệp, nhiều sản phẩm phi nông nghiệp mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc cũng được khơi dậy. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Êđê, M’nông ở Buôn Ma Thuột, Buôn Đôn, Krông Ana được hỗ trợ vốn, máy móc và quảng bá du lịch. Sản phẩm thổ cẩm được thiết kế tinh tế, phù hợp thị hiếu giới trẻ, tham gia các hội chợ, sàn thương mại điện tử, mang lại thu nhập ổn định cho hàng trăm phụ nữ dân tộc.

Đặc biệt, việc gắn sản phẩm đặc trưng với du lịch cộng đồng giúp nâng cao giá trị bền vững. Du khách đến Đắk Lắk không chỉ thưởng thức cà phê Buôn Ma Thuột, mà còn được trải nghiệm dệt thổ cẩm, làm rượu cần, chế biến mật ong, rang cà phê thủ công – những giá trị văn hóa được thương mại hóa khéo léo, vừa bảo tồn bản sắc vừa tạo sinh kế.

Theo Ban Dân tộc tỉnh Đắk Lắk, tỷ lệ hộ nghèo vùng đồng bào dân tộc đã giảm từ 26,7% năm 2021 xuống còn 13,7% năm 2024. Kết quả này có phần đóng góp quan trọng của các dự án hỗ trợ sản xuất và phát triển sản phẩm đặc trưng từ chương trình 1719.

Tuy nhiên, chương trình cũng đối mặt với không ít thách thức: năng lực tổ chức ở cơ sở còn hạn chế; thủ tục đầu tư phức tạp; sự phối hợp giữa các sở, ngành đôi khi chưa đồng bộ. Bên cạnh đó, một số mô hình chưa thực sự gắn chặt với thị trường, đầu ra còn bấp bênh.

Để chương trình phát huy hiệu quả trong giai đoạn tới (2026 – 2030), Đắk Lắk xác định sẽ ưu tiên phát triển sản phẩm nông nghiệp đặc trưng gắn với OCOP và xuất khẩu; Tăng cường ứng dụng công nghệ số trong quảng bá, truy xuất nguồn gốc sản phẩm; Khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia chuỗi giá trị; Đào tạo nguồn nhân lực trẻ người dân tộc thiểu số có kiến thức về kinh tế số, thương mại điện tử.

Chương trình Mục tiêu quốc gia 1719 không chỉ là chính sách an sinh mà đang trở thành động lực phát triển mới của vùng đồng bào dân tộc thiểu số Đắk Lắk. Từ những hạt cà phê, thổ cẩm, rượu cần, mật ong... - các sản phẩm bản địa đang “thức giấc” mạnh mẽ, vươn xa khỏi buôn làng, khẳng định vị thế trên thị trường trong nước và quốc tế.