Chỉ dẫn địa lý đóng vai trò quan trọng trong phát triển nông sản

Lào Cai, vùng đất biên cương giàu bản sắc văn hóa, sở hữu nhiều sản phẩm nông nghiệp đặc sắc gắn liền với khí hậu, thổ nhưỡng và bàn tay cần cù của đồng bào dân tộc thiểu số. Có thể kể đến gạo Séng Cù, gạo nếp Khẩu Tan Đón, quýt Mường Khương, mận Bắc Hà, rau an toàn Bảo Thắng hay cá nước lạnh Sa Pa. Đây không chỉ là nguồn thu nhập quan trọng, mà còn là niềm tự hào, dấu ấn văn hóa của mỗi địa phương.

Tuy nhiên, để các sản phẩm này thực sự khẳng định vị thế trên thị trường, việc xây dựng và bảo hộ chỉ dẫn địa lý trở thành bước đi tất yếu. Khi được cấp chỉ dẫn địa lý, sản phẩm được định danh rõ ràng về nguồn gốc, có sự bảo đảm về chất lượng gắn với yếu tố tự nhiên và con người vùng sản xuất. Người tiêu dùng vì thế tin tưởng hơn, giá trị sản phẩm được nâng cao, và đặc sản địa phương tránh nguy cơ bị làm giả, làm nhái.

Trường hợp điển hình là gạo Séng Cù, khi được bảo hộ chỉ dẫn địa lý, sản phẩm này đã vượt qua phạm vi tiêu thụ hẹp, từng bước có mặt tại siêu thị lớn, giá bán cao hơn từ 15-20% so với trước đây. Tương tự, gạo nếp Khẩu Tan Đón cũng được công bố logo chỉ dẫn địa lý “Thẩm Dương”, tạo dấu hiệu nhận diện rõ ràng, khẳng định uy tín và giúp quảng bá thương hiệu rộng rãi.

Ông Giàng A Súa - Giám đốc Công ty TNHH Sổng Gia Trà, xã Văn Chấn cho biết, kể từ khi chè Shan tuyết "Suối Giàng Văn Chấn” được chỉ dẫn địa lý đã góp phần mở rộng thị trường tiêu thụ cho đơn vị. Sản phẩm không chỉ tiêu thụ nhiều ở những thị trường lớn trong nước như TP. Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh mà còn hướng ra thị trường nước ngoài. Công ty cũng đã đầu tư dây chuyền sản xuất hiện đại hơn để đáp ứng nhu cầu sản xuất hàng chục tạ chè thành phẩm mỗi ngày. Hiện, Công ty vẫn duy trì 3 dòng sản phẩm chính là: Hồng trà, Bạch trà và Diệp trà đều đã đăng ký nhãn hiệu, chứng nhận sản phẩm hữu cơ và được công nhận vệ sinh an toàn thực phẩm. 

Ông Nguyễn Đức Thái, hộ kinh doanh được cấp chỉ dẫn địa lý "Cam Văn Chấn”, có địa chỉ tại xã Nghĩa Tâm cho biết, để nâng tầm giá trị cam Văn Chấn, hợp tác xã đã hỗ trợ người dân mở rộng quy mô sản xuất; áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất để hình thành những vùng cam hàng hóa như cam đường canh, cam sành, cam chanh, tiến tới xây dựng nhãn hiệu hàng hóa "Cam Văn Chấn”, xây dựng vùng cam an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP. 

Theo thống kê, Lào Cai hiện có 401 văn bằng sở hữu công nghiệp còn hiệu lực, trong đó gần 100 nhãn hiệu được bảo hộ cho sản phẩm nông nghiệp, bao gồm nhiều chỉ dẫn địa lý và nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận. Đây là nền tảng quan trọng để địa phương nâng tầm thương hiệu nông sản, từ sản xuất nhỏ lẻ sang quy mô hàng hóa, gắn với thị trường rộng lớn hơn. 

Thực trạng, thách thức và giải pháp

Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả, việc khai thác giá trị của chỉ dẫn địa lý tại Lào Cai vẫn còn không ít hạn chế. Đó là quy mô vùng nguyên liệu còn nhỏ, sản xuất phân tán, dẫn đến chất lượng chưa đồng đều. Bên cạnh đó, khâu chế biến, bảo quản và đóng gói chưa được đầu tư đúng mức, nhiều sản phẩm chưa đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Hệ thống truy xuất nguồn gốc còn thiếu đồng bộ, khiến niềm tin của người tiêu dùng chưa thật sự bền vững.

Ngoài ra, nhận thức của người sản xuất về giá trị và vai trò của chỉ dẫn địa lý chưa cao; nhiều hộ dân, hợp tác xã mới chỉ coi đây là “tấm giấy chứng nhận” mà chưa gắn với chiến lược kinh doanh dài hạn. Công tác quảng bá, xúc tiến thương mại cho sản phẩm OCOP và sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý cũng còn hạn chế, chưa tạo được thương hiệu mạnh trên thị trường quốc tế.

Để khắc phục, Lào Cai đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ:

Một là, hoàn thiện vùng nguyên liệu. Các địa phương xác định rõ vùng sản xuất đặc trưng, áp dụng quy trình canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ, bảo đảm chất lượng đồng đều. Với gạo Séng Cù hay Khẩu Tan Đón, giống lúa, đất đai, nguồn nước đều được quản lý chặt chẽ để giữ nguyên bản sắc sản phẩm.

Hai là, đầu tư chế biến, đóng gói. Nhiều cơ sở đã nâng cấp nhà xưởng, in bao bì kèm logo chỉ dẫn địa lý, vừa tạo tính nhận diện, vừa đáp ứng tiêu chuẩn thị trường.

Ba là, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc. Ứng dụng mã QR, công nghệ số để người tiêu dùng dễ dàng kiểm chứng sản phẩm. Đây cũng là cách để ngăn chặn tình trạng trà trộn hàng giả, bảo vệ thương hiệu chính thống.

Bốn là, tăng cường quảng bá và xúc tiến thương mại. Lào Cai tích cực tổ chức tuần lễ nông sản, tham gia hội chợ OCOP toàn quốc, kết nối với các siêu thị lớn và các sàn thương mại điện tử. Sản phẩm chè Ô long Cao Sơn, nhờ áp dụng các giải pháp này, đã được chế biến, gắn nhãn hiệu và xuất khẩu sang thị trường Đài Loan.

Năm là, quản lý và bảo vệ thương hiệu. Cùng với việc công bố logo Thẩm Dương cho gạo nếp Khẩu Tan Đón, tỉnh đã ban hành quy chế quản lý, hướng dẫn người dân sử dụng đúng quy chuẩn, đồng thời tăng cường kiểm soát để tránh tình trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Thực tiễn tại Lào Cai cho thấy, chỉ dẫn địa lý không chỉ mang tính pháp lý mà còn là “chìa khóa” mở cửa thị trường. Khi sản phẩm được gắn chỉ dẫn địa lý, giá trị gia tăng rõ rệt: sản phẩm dễ dàng tiếp cận hệ thống siêu thị, có cơ hội tham gia xuất khẩu, đồng thời giữ vững bản sắc địa phương.

Quan trọng hơn, chỉ dẫn địa lý góp phần thúc đẩy phát triển nông thôn bền vững. Người dân có thu nhập ổn định hơn từ nông sản, hợp tác xã và doanh nghiệp có điều kiện tái đầu tư, trong khi chính quyền địa phương có thêm nguồn lực để phát triển hạ tầng sản xuất. Về văn hóa - xã hội, chỉ dẫn địa lý còn giúp bảo tồn nghề truyền thống, khơi dậy niềm tự hào vùng miền, gắn kết cộng đồng.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, khi thị trường quốc tế đặt ra những tiêu chuẩn khắt khe về nguồn gốc, chất lượng, truy xuất sản phẩm, chỉ dẫn địa lý chính là công cụ chiến lược để nông sản Lào Cai cạnh tranh công bằng và bền vững. Với định hướng rõ ràng và sự chung sức của chính quyền, doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân, nông sản Lào Cai hoàn toàn có thể vươn xa, khẳng định vị thế thương hiệu Việt trên bản đồ nông sản toàn cầu.