Chi Lăng - mảnh đất được lịch sử ghi danh với những trận quyết chiến oanh liệt, từng là lá chắn thép phía Bắc Tổ quốc, hôm nay lại mang đến một hình ảnh khác: vùng đất nông sản trù phú, nổi bật với đặc sản nức tiếng gần xa.
Trên thung lũng Đồng Bành rộng lớn, từng đồi na nối tiếp nhau xanh mướt, mùa quả chín, hương ngọt ngào lan khắp núi rừng. Quả na nơi đây căng mọng, cùi dày, hạt nhỏ, vị ngọt thanh, được ví như “vua của các loại na”.
Không chỉ là một loại quả, Na Chi Lăng từ lâu đã trở thành niềm tự hào của người dân Lạng Sơn. Hơn 1.600 ha diện tích trồng tập trung, với sản lượng mỗi năm 30.000 - 40.000 tấn, na đã đem lại nguồn thu nhập chính cho hàng nghìn hộ nông dân. Từ khi được cấp Chỉ dẫn địa lý quốc gia năm 2011, Na Chi Lăng càng khẳng định thương hiệu, trở thành biểu tượng nông sản đặc sắc của xứ Lạng.
Tuy nhiên, đằng sau niềm tự hào ấy vẫn còn nhiều trăn trở. Nỗi lo lớn nhất của bà con chính là đầu ra. Làm thế nào để quả na không chỉ quanh quẩn trong những chợ phiên vùng cao, mà có thể vươn tới siêu thị, sàn thương mại điện tử, thậm chí tiến xa ra thị trường quốc tế?
Mỗi vụ thu hoạch, hàng chục nghìn tấn na cùng lúc “ra lò”, nhưng do đặc tính quả tươi, dễ dập nát, khó bảo quản dài ngày, tiêu thụ luôn là bài toán nan giải. Bà con chủ yếu bán cho thương lái, phụ thuộc thị trường tự do, dẫn đến cảnh “được mùa mất giá”. Có những năm, giá na rớt xuống chỉ vài nghìn đồng/kg, khiến công sức cả năm trời của nông dân trở nên bấp bênh.
Khâu chế biến, đóng gói, bảo quản lạnh còn nhiều hạn chế. Bao bì chưa bắt mắt, chưa tạo dựng được hình ảnh thương hiệu mạnh. Dù đã được gắn chỉ dẫn địa lý, nhưng Na Chi Lăng vẫn khó tạo chỗ đứng bền vững trong chuỗi phân phối hiện đại. Điều đó cũng đồng nghĩa, thương hiệu na mới chỉ dừng lại ở danh tiếng vùng miền, chưa thực sự chuyển hóa thành giá trị kinh tế lớn.
Ông Võ Văn Khanh, Đại diện Hiệp hội Thương mại điện tử phía Trung thẳng thắn nhìn nhận: “Khó khăn lớn nhất hiện nay của bà con là vận chuyển và bảo quản. Na là sản phẩm tươi, logistic là thách thức không nhỏ. Ngoài ra, nhiều hộ nông dân vẫn chưa thật sự tự tin khi tham gia sàn thương mại điện tử.”
Để tháo gỡ, Hiệp hội đã làm việc với các doanh nghiệp vận tải, thiết lập những “line vận chuyển” dành riêng cho nông sản tươi. Bên cạnh đó, nhiều lớp tập huấn kỹ năng số, khảo sát phân loại sản phẩm được tổ chức, giúp bà con dễ dàng đưa hàng hóa lên kênh trực tuyến.
“Livestream đang là công cụ rất hiệu quả. Khi chính người nông dân đứng trước ống kính, kể câu chuyện thật, giới thiệu sản phẩm thật, khách hàng cảm thấy gần gũi và tin tưởng hơn. Đây là cách để Na Chi Lăng lan tỏa mạnh mẽ hơn tới người tiêu dùng”, ông Khanh nhấn mạnh thêm.
Nếu như trước kia, quả na chỉ quanh quẩn trong chợ phiên miền núi, thì nay, chính những người nông dân đã trở thành “người bán hàng online”, trực tiếp kết nối với khách hàng khắp cả nước.
Điển hình là câu chuyện của cô Thơ - một nông dân ở Chi Lăng, đồng thời là TikToker với kênh “Tạp hóa Cô Thơ”. Ban đầu, chị bỡ ngỡ, không biết cầm điện thoại quay thế nào, cũng chẳng quen đứng trước ống kính. Nhưng rồi, qua những buổi tập huấn, sự chỉ dẫn tận tình của các bạn trẻ, chị kiên trì học từng thao tác, ghi chép vào sổ, tập nói, tập giới thiệu sản phẩm bằng chính giọng quê mộc mạc.
Mỗi buổi livestream của cô Thơ không chỉ để bán hàng, mà còn là những câu chuyện đời thường giản dị: hành trình chăm sóc cây na, những kỷ niệm gắn bó với mảnh đất quê hương. Sự chân thành ấy đã chạm đến trái tim khách hàng. Chỉ sau một buổi phát trực tiếp, hàng chục đơn hàng được chốt, những thùng na tươi ngon nhanh chóng theo xe chuyển phát đến khắp ba miền.
“Ngày trước bán na, tôi phải gánh ra chợ hoặc thồ xe đạp đi từng nơi, nhưng vẫn khó tiêu thụ hết. Thấy các bạn trẻ bán hàng qua điện thoại, tôi học dần, rồi tự thử. Giờ khách hàng từ Bắc chí Nam đều biết đến. Doanh thu cải thiện rõ rệt, dù vẫn còn cạnh tranh, nhưng tôi tin rằng ‘người thật, việc thật’ và sản phẩm OCOP đạt sao sẽ giữ được uy tín”, cô Thơ chia sẻ.
Câu chuyện của chị Thơ cho thấy, khi người nông dân dám thay đổi, biết tận dụng sức mạnh công nghệ, đặc sản quê hương hoàn toàn có thể vượt ra khỏi lũy tre làng. Đây cũng là minh chứng sinh động cho quá trình chuyển đổi số ở nông thôn nơi mà chiếc điện thoại thông minh đã trở thành “cửa ngõ thương mại” của bà con.
Không chỉ dừng lại ở nỗ lực tự thân, chính quyền và doanh nghiệp cũng đang đồng hành để tạo nền tảng vững chắc cho Na Chi Lăng. Trao đổi với Báo Công Thương, ông Hoàng Văn Chiều, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lạng Sơn cho biết:
“Chúng tôi tập trung phát triển vùng trồng tập trung, áp dụng quy trình VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ để nâng cao chất lượng. Đồng thời, tỉnh hỗ trợ tem truy xuất nguồn gốc, tập huấn kỹ thuật sơ chế, bảo quản, và kết nối tiêu thụ với hệ thống siêu thị, sàn thương mại điện tử. Mục tiêu là đưa Na Chi Lăng không chỉ vững trên thị trường trong nước, mà còn hướng tới xuất khẩu.”
Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp đã nhập cuộc: hỗ trợ bà con về bao bì, tem nhãn, logistics, truyền thông số. Khi Na Chi Lăng được chuẩn hóa, được bảo chứng chất lượng, được quảng bá mạnh mẽ, thì đầu ra bền vững sẽ không còn là giấc mơ xa vời.
Trong những năm qua, tỉnh Lạng Sơn đã ban hành nhiều chính sách nhằm phát triển nông sản đặc trưng, trong đó Na Chi Lăng là sản phẩm chủ lực. Tỉnh tập trung xây dựng vùng trồng tập trung gắn với quy hoạch nông thôn mới, khuyến khích nông dân áp dụng quy trình VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ để nâng cao chất lượng và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Song song với đó, chính quyền hỗ trợ tem truy xuất nguồn gốc, nhãn hiệu tập thể, chỉ dẫn địa lý, coi đây là nền tảng bảo chứng thương hiệu.
Các chính sách về xúc tiến thương mại, kết nối tiêu thụ qua siêu thị, chợ đầu mối, sàn thương mại điện tử cũng được triển khai đồng bộ, đi kèm với chương trình hỗ trợ bao bì, nhãn mác, kỹ thuật bảo quản lạnh để nâng cao giá trị sản phẩm. Đặc biệt, tỉnh ưu tiên kêu gọi doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu, hình thành các chuỗi liên kết từ sản xuất – tiêu thụ – xuất khẩu, biến Na Chi Lăng không chỉ là nông sản tươi theo mùa, mà còn là sản phẩm chế biến đa dạng, kéo dài giá trị vòng đời, từng bước đưa thương hiệu vươn xa.
Na Chi Lăng không chỉ là nông sản mà còn là biểu tượng văn hóa. Mỗi quả na bán ra thị trường là thêm một bước khẳng định tri thức bản địa, là niềm tự hào quê hương, là minh chứng cho khát vọng vươn lên của nông dân xứ Lạng.
Na Chi Lăng là câu chuyện đẹp về sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Truyền thống là mảnh đất, lành nghề canh tác của nông dân; hiện đại là công nghệ, là thương mại điện tử, là chuỗi giá trị toàn cầu. Khi chính quyền, doanh nghiệp, hiệp hội và bà con đồng lòng, quả na ngọt lành từ thung lũng Đồng Bành không chỉ làm say lòng du khách, mà còn hiện diện ngày càng nhiều trong siêu thị, trên sàn thương mại điện tử và vươn ra thế giới. Na Chi Lăng không chỉ là một loại quả, mà còn là khát vọng vươn mình của núi rừng xứ Lạng.
Na Chi Lăng hiện có diện tích trồng tập trung hơn 1.600 ha tại thung lũng Đồng Bành, mỗi năm cho sản lượng từ 30.000 - 40.000 tấn quả. Từ năm 2011, sản phẩm đã được cấp Chỉ dẫn địa lý quốc gia, khẳng định giá trị thương hiệu và vị thế trên thị trường. Không chỉ dừng ở danh hiệu, Na Chi Lăng còn được công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao, đang trong lộ trình xây dựng tiêu chuẩn để hướng tới xuất khẩu. Những con số ấy không chỉ minh chứng cho quy mô và tiềm năng phát triển, mà còn là cam kết về chất lượng, là “giấy thông hành” để quả na ngọt lành của xứ Lạng tiến xa hơn trên bản đồ nông sản Việt.
