Giữa những ngày đầu tháng 8 rực nắng, trên những triền đồi xanh ngát chè và mắc-ca ở xã Tân Uyên, tỉnh Lai Châu, mắc-ca đang bắt đầu vào vụ thu hoạch. Nắng trải đều như niềm vui của người nông dân nơi đây được thu hái thành phẩm từ chính đôi bàn tay tần tảo của mình.

Ẩn sau vẻ đẹp bình dị ấy là một hành trình chuyển mình mạnh mẽ của người dân vùng cao, nơi mà cây mắc-ca đang dần trở thành “chìa khóa vàng” giúp bà con xóa đói giảm nghèo, làm giàu từ chính mảnh đất quê hương.

Từ tiên phong đến lan tỏa

Năm 2012, ông Nguyễn Xuân Cát – một cựu chiến binh tại xã Tân Uyên đã tiên phong đưa giống cây mắc-ca về trồng xen trên 1ha chè của gia đình. Sau ba năm, những lứa quả đầu tiên mang về thu nhập hơn 40 triệu đồng và ngày càng tăng trưởng ổn định. Thấy hiệu quả rõ rệt, ông thành lập Hợp tác xã Hội Cựu thanh niên xung phong Tân Uyên, đứng ra bao tiêu sản phẩm cho các thành viên và bà con trong vùng.

Đến nay, Hợp tác xã của ông Cát đã mở rộng diện tích trồng lên 15ha, sản lượng đạt 15-20 tấn quả tươi mỗi vụ, chưa kể hàng chục tấn thu mua từ hàng nghìn hộ dân xung quanh.

Không chỉ là cây trồng mang giá trị kinh tế, mắc-ca thực sự đã trở thành “cứu cánh” giúp nhiều gia đình ở miền núi Lai Châu vươn lên thoát nghèo bền vững. Từ mô hình ban đầu của những hộ tiên phong, cây mắc-ca nhanh chóng lan tỏa nhờ hiệu quả rõ rệt và phù hợp thổ nhưỡng. Chị Phạm Thị Huệ cho biết, gia đình chị trước đây chỉ dựa vào cây lúa nên thu nhập bấp bênh. Từ khi trồng 4.000m² mắc-ca, mỗi năm chị thu hoạch ổn định 1-2 tấn quả, bán ra thị trường mang về nguồn thu khá, kinh tế gia đình khấm khá hơn, con cái được học hành đầy đủ.

Còn với chị Lò Thị Nếp (người dân tộc Thái) bày tỏ niềm hy vọng đổi đời từ những luống mắc-ca xanh mướt. Dù mới trồng nhưng chị tin rằng chỉ vài mùa nữa gia đình sẽ đón những vụ quả đầu tiên, cải thiện thu nhập, từng bước thoát nghèo. Cây mắc-ca đã mở ra một hướng đi mới, giúp bà con các bản làng vững tin vào tương lai, không còn phải lo âu về cái đói, cái nghèo đeo bám qua nhiều thế hệ.

Mắc-ca là cây lâu năm, có thể sống và cho thu hoạch sau 5–6 năm trồng. Cây cho quả đều, năng suất bình quân đạt khoảng 1,5 tấn quả tươi/ha/năm. Với giá trị cao và nhu cầu thị trường lớn, người trồng có thể thu về từ 120–130 triệu đồng/ha mỗi năm – mức thu nhập đáng mơ ước tại vùng núi cao.

Không dừng lại ở sản lượng, cây mắc-ca còn mang lại lợi ích về môi trường khi được trồng xen với chè, giảm xói mòn, giữ nước, cải thiện đất và bảo vệ hệ sinh thái. Đồng thời, việc hình thành các vùng chuyên canh mắc-ca còn giúp Lai Châu xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp, thu hút đầu tư chế biến sâu và đẩy mạnh xuất khẩu.

Hướng tới “thủ phủ mắc-ca” của cả nước

Bên cạnh các mô hình nông hộ, sự vào cuộc của doanh nghiệp như: Công ty Mắc-ca Trường Giang do chị Lù Thị Bang làm chủ đã góp phần thúc đẩy mạnh mẽ việc phát triển vùng nguyên liệu mắc-ca tại Lai Châu. Là doanh nghiệp tư nhân đầu tiên mạnh dạn đầu tư vào cây mắc-ca, chị Bang đã triển khai trồng 10ha trong giai đoạn đầu. Với mong muốn đưa loại cây “thoát nghèo” này về giúp đồng bào các dân tộc tại quê hương, chị đã tạo việc làm cho 100 hộ đồng bào người Thái, Dao, Mông.

Câu chuyện của chị Bang cho thấy mắc-ca không chỉ là cây xóa đói giảm nghèo, mà còn mở ra hướng liên kết doanh nghiệp – nông dân trong phát triển kinh tế vùng cao Lai Châu.

Thành công của mô hình mắc-ca không thể thiếu vai trò đồng hành, hỗ trợ từ các sở, ngành của tỉnh Lai Châu. Sở Công Thương tỉnh Lai Châu đã tích cực hỗ trợ xây dựng thương hiệu, tem nhãn, mã vạch và thúc đẩy xúc tiến thương mại cho sản phẩm mắc-ca.

Sản phẩm mắc-ca của Hợp tác xã Tân Uyên, Công ty Mắc-ca Trường Giang đã được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao, 4 sao, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn. Đồng thời, Sở cũng hỗ trợ Hợp tác xã, doanh nghiệp tiếp cận các sàn thương mại điện tử, quảng bá sản phẩm qua Zalo, Facebook… nâng giá trị sản phẩm và mở rộng đầu ra.

Sở Nông nghiệp và Môi trường là cơ quan chủ lực trong việc quy hoạch vùng nguyên liệu, chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc, bảo quản và chế biến mắc-ca. Nhờ định hướng rõ ràng, tỉnh đã và đang xây dựng vùng mắc-ca chuyên canh quy mô lớn gắn với sản xuất hàng hóa, thu hút doanh nghiệp vào đầu tư chế biến, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân. Đồng thời, góp phần quan trọng trong việc quy hoạch, phân bổ đất rừng, giám sát tác động môi trường và bảo đảm phát triển mắc-ca bền vững, không làm tổn hại đến hệ sinh thái.

Chính quyền tỉnh Lai Châu cũng cam kết phát triển cây mắc-ca gắn với mục tiêu bảo vệ rừng và tài nguyên thiên nhiên, khai thác hiệu quả quỹ đất hoang hóa, bạc màu mà trước đây chưa được sử dụng.

Với tiềm năng lớn, tỉnh Lai Châu đang xây dựng chiến lược phát triển mắc-ca bài bản, quy mô lớn. Theo quy hoạch, từ nay đến năm 2030, toàn tỉnh sẽ trồng mới 35.000ha mắc-ca; giai đoạn 2031–2050 sẽ tiếp tục trồng thêm 20.000ha, phấn đấu đưa Lai Châu trở thành “thủ phủ mắc-ca” của cả nước.

Hàng trăm héc ta mắc-ca hiện đã hiện diện tại Tân Uyên, Sìn Hồ, Mường Tè, Than Uyên… tạo nên điểm nhấn đặc biệt cho nông nghiệp vùng cao. Không chỉ là cây kinh tế, mắc-ca còn là biểu tượng của đổi mới tư duy sản xuất, phát triển nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu tại địa phương.

Từ một giống cây mới, mắc-ca giờ đây đã khẳng định vị thế là cây trồng chủ lực xóa đói giảm nghèo, làm giàu bền vững cho người dân Lai Châu. Những vườn mắc-ca trĩu quả trên đất dốc không chỉ mang lại "trái ngọt" về vật chất, mà còn gieo hy vọng đổi đời cho hàng nghìn hộ dân. Với sự đồng hành của các sở, ngành, đặc biệt là Sở Công Thương, Sở Nông nghiệp và Môi trường, hành trình xây dựng Lai Châu thành vùng sản xuất mắc-ca hàng đầu cả nước đang ngày càng hiện hữu rõ nét.