Sơn La gọi mùa hè bằng hương nhãn chín. Vị ngọt thanh tỏa khắp non cao của nhãn Sông Mã đã theo chân những người con vùng biên bước ra thế giới.

Theo thông lệ hàng năm, nhãn chín sớm cho thu hoạch vào tháng 5-6 hàng năm, với giá bán trung bình từ 50 - 60.000 đồng/kg, tức là gấp 2-3 lần so giá nhãn chính vụ. Nhờ đó mà những năm trở lại đây, huyện Sông Mã đã tuyên truyền vận động nhân dân cắt ghép, lai tạo, phát triển diện tích nhãn chín sớm, từng bước thay thế cây nhãn miền. Cùng với đó là hướng dẫn các nông hộ ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất nhãn chín sớm, tăng cường công tác quảng bá giới thiệu sản phẩm tới người tiêu dùng.

Cây nhãn được trồng ở các bản dọc hai bên bờ sông Mã thuộc các xã Nà Nghịu, Chiềng Sơ, Chiều Khoong, Chiềng Cang. Theo nhiều nông dân, mọi năm khi chính vụ, giá nhãn khá thấp, nhiều khi nhà vườn bị thương lái ép giá.

Năm nay, để đảm bảo đầu ra cho sản phẩm, đặc biệt là trái nhãn khi sắp vào vụ thu hoạch, huyện Sông Mã chỉ đạo cơ quan chuyên môn, các xã, thị trấn, HTX tăng cường quản lý các mã số vùng trồng được cấp; tiếp tục rà soát, bổ sung cấp mã vùng trồng mới; quản lý chặt quy trình sản xuất nông nghiệp an toàn. Đồng thời, quản lý quy trình kỹ thuật chăm sóc sau thu hoạch các loại cây ăn quả; phối hợp với các sở, ngành tập huấn, đào tạo nâng cao năng lực kỹ thuật chăm sóc, bón phân các loại cây trồng cho các HTX và nhân dân.

Đối với tiêu thụ, vào chính vụ, nhãn Sông Mã - Sơn La được chuyển đi tiêu thụ ở nhiều chợ đầu mối hoa quả ở các địa phương như Hà Nội, Hưng Yên, Hải Phòng…

Ngoài ra, lượng quả rụng, quả kém sẽ được thu gom để chế biến long nhãn, đem về giá trị kinh tế rất cao.

Ông Nguyễn Thành Công – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La cho biết, hiện nay, Sơn La đã vươn lên đứng thứ 2 cả nước về diện tích cây ăn quả và lớn nhất khu vực miền Bắc. Các sản phẩm nông sản, thực phẩm của tỉnh đang từng bước được sản xuất theo quy trình sản xuất an toàn đảm bảo các tiêu chuẩn của thị trường, sản xuất nông nghiệp đã bước đầu gắn với công nghiệp chế biến để đẩy mạnh tiêu thụ và xuất khẩu hàng hóa góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Bên cạnh xuất khẩu và tiêu thụ nội địa dưới dạng quả tươi, huyện Sông Mã cho biết, địa phương hiện đang đẩy mạnh các giải pháp để hỗ trợ chế biến sản phẩm.

Hiện nay trên địa bàn huyện đã có 2.996 cơ sở chế biến nhãn; trong đó có 734 lò sấy hơi nhiệt sạch, 3 kho lạnh và 6 công ten nơ lạnh.

Ở Sông Mã, nhãn không còn là cây ăn quả, mà là cây làm giàu. Nhờ xuất khẩu đến nhiều quốc gia, thương hiệu nhãn Sông Mã ngày càng được khẳng định. Với giá bán ổn định từ 25.000–35.000 đồng/kg, có thời điểm lên đến gần 40.000 đồng/kg, mỗi hộ có thể thu hàng trăm triệu đồng/mùa (theo VietnamPlus, 2023). Đặc biệt, nhãn ghép chính vụ và nhãn chín muộn đã mở rộng biên độ tiêu thụ, kéo dài chuỗi giá trị.​

HTX nông nghiệp hữu cơ Trung Dũng, xã Chiềng Cang, huyện Sông Mã có 14 thành viên, trồng 39 ha cây ăn quả các loại, chủ lực là cây nhãn. Trong phát triển sản xuất, các thành viên đã đầu tư hệ thống tưới ẩm cho diện tích cây ăn quả; áp dụng quy trình sản xuất VietGAP, kỹ thuật thực hiện nhãn chín sớm, rải vụ, trái vụ... Hiện nay HTX có 20 ha nhãn chín sớm, rải vụ. Để nâng cao giá trị sản phẩm, HTX được huyện Sông Mã triển khai hỗ trợ HTX xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại tiêu thụ sản phẩm.

Đặc biệt, không chỉ tiêu thụ trực tiếp, Sơn La còn đẩy mạnh tiêu thụ nhãn trên các nền tảng thương mại điện tử. Từ mùa nhãn 2022, Sơn La đã quyết liệt đưa nông sản lên các sàn thương mại điện tử như nongsan.buudien.vn, Sendo, để đưa sản phẩm đến với người tiêu dùng cả nước. Bên cạnh đó, loại nhãn này còn được kinh doanh trên các nền tảng mạng xã hội và luôn trong tình trạng “cháy hàng”.​

Hiện nhãn Sông Mã đã được cấp chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu tập thể, được bảo hộ không chỉ bằng pháp lý mà bằng cả niềm tin của thị trường. Năm 2021, cùng với xoài, nhãn Sơn La đã được cấp văn bằng bảo hộ nhãn hiệu chứng nhận "nhãn Sơn La" tại Việt Nam.

Song song với việc xúc tiến thương mại, tiêu thụ quả tươi, tỉnh Sơn La còn triển khai nhiều giải pháp nhằm tăng cường chế biến nhãn. Nhờ nguồn vốn khuyến công, nhiều cơ sở đã được đầu tư công nghệ làm long nhãn, mang lại giá trị cao.

Ông Vũ Văn Minh – Giám đốc HTX Nông nghiệp hữu cơ Trung Dũng – xã Chiềng Cang, huyện Sông Mã cho biết, năm 2024, HTX được hỗ trợ bao bì, các hộp đóng gói để xuất cho các siêu thị, các thương lái có nhu cầu. Đồng thời hỗ trợ lò sấy long nhãn.

Năm 2024, tỉnh đã thu hoạch và tiêu thụ 53.995 tấn nhãn quả, giá trị ước đạt 1.531.182 triệu đồng, trong đó: Tiêu thụ quả tươi trong nước 45.299 tấn, giá trị ước đạt 1.362.134 triệu đồng; Nhãn đưa vào chế biến 8.416 tấn, giá trị ước đạt 158.628 triệu đồng; Xuất khẩu 280 tấn nhãn quả tươi, giá trị ước đạt 10.420 triệu đồng; xuất khẩu 405 tấn long nhãn, giá trị ước đạt 57.850 triệu đồng.

Ông Nguyễn Thành Công nhấn mạnh: "Công nghiệp chế biến sẽ góp phần giải bài toán mùa vụ và quan trọng hơn là tăng thu nhập, tạo việc làm cho người lao động, xây dựng chuỗi sản xuất bền vững. Thời gian tới, Sơn La tiếp tục đưa các sản phẩm vào chế biến sâu và tạo ra các sản phẩm OCOP, qua đó góp phần phát triển nền nông nghiệp bền vững”.

Theo đó, năm 2025 và các năm tiếp theo, huyện Sông Mã sẽ tiếp tục vận dụng các chính sách lồng ghép nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia để hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất, gắn với cải tạo, nâng cấp các cơ sở thu mua, chế biến, đóng gói bảo quản nông sản trên địa bàn đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm. Ngoài ra sẽ tập trung rà soát, quản lý vùng sản xuất an toàn theo tiêu chuẩn VIETGAP, nâng cao mẫu mã, chất lượng sản phẩm để đáp ứng yêu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu.

Ngay từ đầu năm 2025, UBND huyện Sông mã chỉ đạo cơ quan chuyên môn, UBND các xã, thị trấn làm việc với các HTX, các doanh nghiệp thu gom đầu mối, tiếp tục duy trì các bạn hàng truyền thống; tăng cường giới thiệu quảng bá các sản phẩm với bạn hàng trên cả nước. Phối hợp với các sở, ngành xúc tiến hàng nông sản đặc trưng của huyện trên nền tảng các mạng xã hội như TikTok, Facebook; tham gia các tuần lễ các sản phẩm nông sản và hàng hoá đặc trưng của tỉnh; gửi sản phẩm tham gia gian hàng trên các sàn thương mại điện tử...; khuyến khích các HTX, hộ sản xuất tổ chức livestream bán sản phẩm trên các mạng xã hội.

Sẵn sàng cho vụ thu hoạch cây ăn quả cũng như nhiều loại nông sản trong năm 2025, tỉnh Sơn La đã chủ động kế hoạch xúc tiến, tiêu thụ nông sản, mở rộng liên kết, hợp tác; đưa nông sản Sơn La, trong đó có nhãn tiếp cận với nhiều thị trường trong nước và quốc tế. Theo kế hoạch xúc tiến tiêu thụ nông sản năm 2025, tỉnh Sơn La đã và đang tổ chức những tuần hàng nông sản sạch của tỉnh Sơn La tại thành phố Hà Nội và thành phố Hải Phòng; phối hợp với Cục xúc tiến thương mại, hỗ trợ doanh nghiệp, HTX của Sơn La tham gia chương trình Hội chợ xúc tiến thương mại tại tỉnh Lào Cai, tiếp cận bạn hàng của nước ngoài, đưa nông sản Sơn La đến được nhiều hơn với các bạn bè quốc tế. Trong đó nhãn là một trong những loại trái cây quan trọng hàng đầu.

Ở Sông Mã, từng trái nhãn không chỉ mang theo mùa ngọt, mà còn đánh thức khát vọng. Giữa đại ngàn Tây Bắc, có những bàn tay nhỏ bé đang gõ cửa thế giới bằng hương thơm, vị ngọt, với tinh thần và khát khao đưa nông sản Việt vươn tầm thế giới.