Phát biểu tại Tọa đàm “Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững”, bà Hoàng Thị Liên - Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam - cho biết, một trong những vướng mắc lớn nhất hiện nay của doanh nghiệp xuất khẩu không nằm ở năng lực sản xuất, mà ở khâu thực thi các quy định liên quan đến xuất xứ hàng hóa.

Theo bà Hoàng Thị Liên, khi Việt Nam tham gia ngày càng nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA), doanh nghiệp phải đồng thời tiếp cận và tuân thủ nhiều bộ quy tắc xuất xứ khác nhau. Mỗi FTA lại có yêu cầu riêng về tiêu chí xuất xứ, tỷ lệ nội địa hóa, cách xác định công đoạn gia công, cũng như mẫu chứng nhận xuất xứ (C/O) áp dụng. “Hiện nay có quá nhiều FTA. Doanh nghiệp rất dễ rối, không biết FTA này áp dụng theo form nào, quy tắc xuất xứ ra sao”, bà Liên thẳng thắn.

Thực tế từ các doanh nghiệp hội viên cho thấy, không ít trường hợp đối tác nước ngoài đã chủ động đặt vấn đề nhập khẩu hàng hóa, nhưng doanh nghiệp trong nước vẫn chần chừ triển khai đơn hàng vì chưa nắm chắc quy tắc xuất xứ. Với các thị trường mới, nơi doanh nghiệp chưa có nhiều kinh nghiệm giao dịch, việc xác định đúng loại C/O và chuẩn bị bộ hồ sơ xuất xứ phù hợp trở thành rào cản lớn.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam, tâm lý e ngại rủi ro pháp lý khi làm C/O đang khá phổ biến, đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Chỉ cần sai sót trong khâu xác định xuất xứ, doanh nghiệp có thể đối mặt với nguy cơ bị từ chối ưu đãi thuế quan, thậm chí bị hậu kiểm, truy thu thuế hoặc áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại.

Trong khi đó, không phải doanh nghiệp nào cũng có điều kiện tiếp cận đầy đủ các lớp tập huấn, hội nghị hướng dẫn chuyên sâu về xuất xứ. Nhiều chương trình phổ biến chính sách được tổ chức tập trung tại các đô thị lớn, khiến doanh nghiệp ở địa phương hoặc doanh nghiệp nhỏ khó tham gia thường xuyên. Điều này dẫn đến khoảng cách nhất định giữa chính sách và khả năng thực thi trên thực tế.

Từ thực trạng đó, bà Hoàng Thị Liên kiến nghị cơ quan quản lý cần sớm chuẩn hóa và hệ thống hóa các tài liệu hướng dẫn về quy tắc xuất xứ và C/O theo từng FTA, từng nhóm ngành hàng. Theo bà, các bộ tài liệu này cần được xây dựng theo hướng dễ tra cứu, dễ áp dụng, có ví dụ cụ thể để doanh nghiệp có thể chủ động thực hiện mà không phải “vừa làm vừa dò”.

“Doanh nghiệp rất cần những bộ tài liệu chuẩn, những hướng dẫn cụ thể về quy tắc xuất xứ và C/O để có thể tra cứu và áp dụng được ngay trong thực tiễn”, bà Liên nhấn mạnh.

Theo hiệp hội, khi xuất xứ hàng hóa được hướng dẫn đầy đủ và minh bạch, doanh nghiệp sẽ tự tin hơn trong việc tận dụng ưu đãi FTA, thay vì bỏ lỡ cơ hội thị trường chỉ vì lo ngại rủi ro thủ tục.

Trong bối cảnh hội nhập ngày càng đi vào chiều sâu, xuất xứ hàng hóa đang trở thành một nội dung không thể tách rời của năng lực xuất khẩu. Việc thực thi quy tắc xuất xứ và C/O, vì thế, không chỉ là câu chuyện tuân thủ để hưởng ưu đãi, mà phản ánh mức độ chủ động của doanh nghiệp trong tổ chức sản xuất, quản trị chuỗi cung ứng và tiếp cận thị trường.

Thực tiễn cho thấy, khi doanh nghiệp chưa làm chủ xuất xứ, lợi thế từ các FTA khó được khai thác trọn vẹn. Ngược lại, nếu xuất xứ được nhìn nhận đúng vai trò và được hỗ trợ kịp thời về hướng dẫn, thông tin và kỹ năng thực thi, C/O sẽ trở thành công cụ giúp doanh nghiệp tự tin hơn trong quá trình mở rộng thị trường.

Nâng cao năng lực thực thi xuất xứ hàng hóa không chỉ là yêu cầu đối với doanh nghiệp, mà còn đặt ra nhiệm vụ đồng hành của các cơ quan quản lý trong việc hoàn thiện cơ chế hướng dẫn, tạo nền tảng để ưu đãi thương mại thực sự chuyển hóa thành động lực tăng trưởng xuất khẩu bền vững.