Doanh nghiệp đứng trước ngưỡng trách nhiệm mới 

Việc chuyển đổi từ phương thức cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) bằng giấy sang hình thức điện tử, song song với cơ chế thương nhân tự chứng nhận xuất xứ, đang trở thành trọng tâm trong tiến trình cải cách thủ tục hành chính lĩnh vực xuất khẩu của Việt Nam. Đây là bước đi quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, giảm chi phí tuân thủ và tăng năng lực cạnh tranh cho hàng hóa Việt Nam trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng.

Theo Bộ Công Thương, quá trình này chỉ có thể phát huy hiệu quả khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý trung ương, các Sở Công Thương địa phương và cộng đồng doanh nghiệp. Mục tiêu không chỉ là số hóa quy trình, mà còn bảo đảm tuân thủ đầy đủ các cam kết quốc tế, qua đó tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho hoạt động xuất khẩu.

Tuy nhiên, việc áp dụng C/O điện tử trên thực tế vẫn phụ thuộc vào sự chấp thuận của cơ quan hải quan nước nhập khẩu, bởi chứng từ xuất xứ là căn cứ xác định hàng hóa có được hưởng ưu đãi thuế quan theo các hiệp định thương mại tự do hay không. Do đó, dù Việt Nam đã đẩy mạnh số hóa, một số khuôn khổ hiệp định vẫn yêu cầu C/O bản giấy.

Hiện nay, Việt Nam đã triển khai hoàn toàn C/O điện tử trong ba khuôn khổ gồm ASEAN, ASEAN - Hàn Quốc và Việt Nam - Hàn Quốc. Trong các khuôn khổ này, dữ liệu C/O được truyền trực tiếp qua Cổng một cửa quốc gia tới hải quan Việt Nam và hải quan nước nhập khẩu, hình thành quy trình xử lý hoàn toàn số hóa, không phát sinh chứng từ giấy.

Ngược lại, đối với các mẫu C/O như EUR.1 trong EVFTA, EUR.1 UK/HUKA trong UKVFTA hay EAV theo Hiệp định với Liên minh Kinh tế Á - Âu, quy trình cấp đã được thực hiện điện tử, song bản chính vẫn phải in và gửi cho nhà nhập khẩu để làm thủ tục thông quan. Việc chuyển sang C/O điện tử hoàn toàn chỉ được thực hiện khi phía đối tác chính thức chấp thuận.

C/O điện tử đang tái định hình cách tiếp cận ưu đãi thuế quan

Trong bối cảnh đó, doanh nghiệp cần tuân thủ nghiêm ngặt yêu cầu của từng thị trường xuất khẩu. Với các mẫu C/O điện tử, cơ chế xác thực thông qua mã QR giúp nâng cao tính minh bạch, độ tin cậy và thuận lợi cho cơ quan hải quan hai bên trong quá trình kiểm tra, đối chiếu.

Về mặt thể chế, Luật Tổ chức Chính phủ năm 2025 quy định Bộ trưởng chỉ được ủy quyền hoặc phân cấp cho các đơn vị thuộc cơ quan nhà nước. Trên cơ sở đó, việc cấp C/O được xác định là thẩm quyền của cơ quan quản lý nhà nước, trực tiếp là Bộ Công Thương. Sau khi Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 và Nghị định số 146 về phân quyền, phân cấp có hiệu lực, thẩm quyền cấp C/O được làm rõ hơn, với một phần nhiệm vụ được ủy quyền cho UBND các tỉnh, thành phố và các đơn vị trực thuộc.

Đáng chú ý, cơ chế cải cách thủ tục hành chính hiện nay cho phép doanh nghiệp đề nghị cấp C/O tại địa phương khác, không bắt buộc tại nơi đăng ký trụ sở hoặc nơi sản xuất. Cách làm này tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp có chuỗi sản xuất, logistics phân tán. Tuy nhiên, khi đã lựa chọn cơ quan cấp C/O, doanh nghiệp phải thực hiện xuyên suốt tại cơ quan đó, không được thay đổi tùy tiện theo từng lô hàng.

Bên cạnh đó, không phải mọi Hiệp định thương mại tự do đều cho phép doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ. Trong khuôn khổ ASEAN, thương nhân chỉ được tự chứng nhận khi có văn bản chấp thuận của cơ quan có thẩm quyền. Với các thị trường như EU, doanh nghiệp có thể tự chứng nhận cho lô hàng có trị giá dưới 6.000 EUR, song vẫn phải chịu trách nhiệm chứng minh xuất xứ khi bị kiểm tra. Thực tế cho thấy, rủi ro pháp lý và mức xử phạt trong trường hợp vi phạm là rất lớn.

Theo Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), C/O không chỉ là một loại giấy tờ hành chính, mà là giá trị kinh tế gắn trực tiếp với ưu đãi thuế quan mà đối tác nhập khẩu được hưởng. Việc cung cấp C/O hợp lệ có thể giúp hàng hóa Việt Nam duy trì sức cạnh tranh ngay cả khi giá bán cao hơn, trong khi nhiều đối thủ từ các quốc gia không có FTA buộc phải giảm giá sâu mà vẫn không tiếp cận được ưu đãi tương tự.

Từ thực tiễn đó, có thể thấy, C/O điện tử và cơ chế tự chứng nhận xuất xứ là công cụ quan trọng để doanh nghiệp khai thác hiệu quả các Hiệp định thương mại tự do. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải hiểu đúng quy tắc xuất xứ, chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, dữ liệu và tổ chức sản xuất phù hợp. Đồng thời, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý.

Đẩy mạnh C/O điện tử không chỉ là yêu cầu cải cách thủ tục hành chính, mà còn là bước đi chiến lược hướng tới môi trường xuất khẩu số hóa, minh bạch và hiệu quả hơn, góp phần mở rộng dư địa xuất khẩu và nâng cao vị thế hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.